Bł. bp Michał Kozal

Był tam także profesorem teologii fundamentalnej, liturgiki i patrologii. Jednocześnie pełnił wiele funkcji w Kurii Gnieźnieńskiej. Był wizytatorem religii w szkołach archidiecezji gnieźnieńskiej, referentem szkolnym w Kurii Arcybiskupiej w Gnieźnie, sędzią posynodalnym, cenzorem ksiąg religijnych i egzaminatorem prosynodalnym. W dniu 12 VI 1939 r. papież Pius XII mianował go, na prośbę bp. K.M. Radońskiego, biskupem lappeńskim i sufraganem włocławskim. Święcenia biskupie przyjął w katedrze włocławskiej 13 VIII 1939 r. z rąk bp. K.M. Radońskiego. Wkrótce też objął obowiązki wikariusza generalnego w Kurii Diecezjalnej we Włocławku.

Po wybuchu II wojny światowej, mimo zachęty swojego ordynariusza i rad oficerów WP, którzy stacjonowali w jego domu oraz ostrzeżenia wojewody pomorskiego, nie wyjechał z Włocławka. W czasie działań wojennych często widywano go na ulicach miasta, gdzie udzielał pomocy sanitarnej i duchowej. W czasie okupacji wielokrotnie interweniował w gestapo w obronie duchownych i wiernych oraz uratował katedrę włocławską przed zajęciem jej przez Niemców na cele gospodarcze. Był wtedy jedynym przedstawicielem Polaków występującym oficjalnie wobec okupanta w obronie spraw Kościoła. Jako administrator diecezji, pod nieobecność biskupa Radońskiego, stanowczo odrzucił żądania Niemców, aby nabożeństwa były odprawiane w języku niemieckim. Jego polska, katolicka postawa sprawiła, że został 7 XI 1939 r. aresztowany i osadzony w więzieniu włocławskim.

W dniu 16 I 1940 r. został przewieziony, wraz z aresztowanymi księżmi, do zamienionego w więzienie przejściowe pocysterskiego klasztoru w Lądzie nad Wartą, gdzie przebywał jako internowany do kwietnia 1941 r. W tym czasie, w miarę możliwości, kierował z ukrycia diecezją. Pius XII na interwencję bp. K.M. Radońskiego, chcąc ratować M. Kozala, mianował go biskupem lubelskim. Jednak nominacji tej bp Kozal nie przyjął. Uznał delegację (berliński werbista Eberhardt Vigge i poznański franciszkanin Hilary Breitinger, znany z antypolskich wypowiedzi) przedstawicieli nuncjusza berlińskiego Cezarego Orsenigo za prowokację gestapo. Wywieziony z Lądu przez obozy w Inowrocławiu, Poznaniu, Berlinie, Halle, Weimarze, Norymberdze dotarł do obozu koncentracyjnego w Dachau (numer obozowy 24544). Był jedynym katolickim biskupem, którego uznano za więźnia politycznego i traktowano na równi z pozostałymi. Katorżnicza praca, głód, choroby i ciężkie pobicie szybko wyniszczyły jego organizm. Ciężko chory został dobity zastrzykiem przez niemieckiego pielęgniarza Heinricha Störa.

Zmarł 26 I 1943 r., jego śmierć odbiła się głośnym echem już w samym obozie, gdzie cieszył się ogromnym szacunkiem nawet wśród Niemców. W warunkach obozowych M. Kozal nie przestawał interesować się życiem diecezji i losami księży. Dowodem tego są choćby jego listy obozowe. W obozach koncentracyjnych tylko nieliczni, o niezwykłych cechach duchowych, z godnością znosili swoją poniewierkę i gotowi byli przyjąć każdą dodatkową ofiarę na rzecz drugiego człowieka. Do tych ludzi należał biskup Kozal.

Cechy duchowe w połączeniu z bogatym życiem wewnętrznym zjednały mu już w obozie opinię świętego biskupa. Więźniowie, jeszcze w obozie, w rocznicę śmierci M. Kozala urządzali akademie ku Jego czci. Po wojnie kult ten znalazł potwierdzenie w procesie beatyfikacyjnym, który rozpoczęto na terenie diecezji włocławskiej w 1960 r., a od 1964 r. przekazano do odpowiednich dykasterii rzymskich. Proces trwał do 1987 r., kiedy to papież Jan Paweł II beatyfikował biskupa Kozala w Warszawie. We Włocławku przypomina go muzeum jego męczeństwa przy ul. Gdańskiej 8 oraz epitafium w katedrze włocławskiej. Na wniosek mieszkańców Włocławka papież Jan Paweł II mianował go 11 V 1995 r. patronem Włocławka. Nominacja ta została ogłoszona we Włocławku 14 VI 1995 r. przez bp. włocławskiego Bronisława Dembowskiego.