Ks. Stanisław Chodyński

(1836-1919), ksiądz, historyk Kościoła, diecezji włocławskiej i Kujaw, wydawca źródeł, profesor i rektor seminarium duchownego we Włocławku.

 

Jeden z najbardziej zasłużonych dla diecezji, a także Włocławka kapłanów. Bliźniaczy brat Zenona, syn Feliksa, urzędnika Sądu Kaliskiego, i Honoraty z Wesołowskich, urodzony w Kaliszu 4 XI 1836 r. Z domu rodzinnego wyniósł zamiłowanie do nauki, patriotyzm połączony z umiłowaniem poznawania przeszłości ojczystej i przywiązanie do Kościoła. Wykształcenie powszechne i średnie, razem ze swoim bratem, zdobył w Kaliszu. Jego starszy o cztery lata brat Adam (1832-1902) został w przyszłości historykiem miasta Kalisza. Z bratem Zenonem mieli wspólnie dzielić naukę i pracę, ale Stanisław przeżył brata o lat 32. Do końca Stanisław nie pogodził się z tą rozłąką i śmierć Zenona stanowiła w jego duszy niegojącą się ranę, którą leczył wytężoną pracą.

Po okresie nauki w szkole prywatnej zdobywał wiedzę w Szkole Realnej. Po maturze, którą otrzymał w 1854 r., przez rok pozostał z bratem w domu rodzinnym, poświęcając ten czas indywidualnym studiom nad literaturą klasyczną i pogłębianiem znajomości języka łacińskiego. Przez ten czas dojrzało powołanie kapłańskie i w 1855 r. znalazł się w Seminarium Duchownym we Włocławku. Postawą i wynikami w nauce zwrócił na siebie uwagę przełożonych seminaryjnych oraz biskupa włocławskiego Michała Jana Marszewskiego. Uznali oni, że tak Stanisław, jak i Zenon Chodyńscy zasługują na wysłanie na studia specjalistyczne do Akademii Duchownej w Warszawie. Ostatecznie już w 1859 r., jeszcze przed wyższymi święceniami, znaleźli się na uczelni. W roku następnym, 19 lipca, z rąk biskupa Marszewskiego przyjęli święcenia kapłańskie. Studiowali pod kierunkiem znakomitego historyka Melchiora Bulińskiego, co miało wpływ na pogłębienie zamiłowania do historii. Uczelnia warszawska nadawała jedynie stopień naukowy kandydata Świętej Teologii i taki otrzymał w 1863 r.

Po studiach krótko pracował w charakterze wikariusza parafii Sieradz. Bowiem w trzy lata później, w 1866 r., po kasacie zakonów, co dotknęło także aktualnych opiekunów seminarium włocławskiego, księży misjonarzy św. Wincentego á Paulo, on i jego brat zostali powołani do pracy w tejże uczelni. Oznaczało to nowy, najdłuższy, ale i najbardziej owocny rozdział w życiu księdza Stanisława. Chociaż w początkowym okresie, gdy seminarium pozbawione było dochodów, praca nie tylko nie była wynagradzana, ale i warunki egzystencji były wręcz opłakane. Brakowało wszystkiego, opału, a nawet oświetlenia, ale Stanisław i zdolniejszy od niego brat Zenon zaczęli snuć plany rozbudowy i rozwoju seminarium, a wszystko w nadziei, że liczba alumnów, których aktualnie było zaledwie około 50, będzie mogła ulec zwiększeniu, bo diecezja kujawska była ogromna obszarem i liczbą wiernych. Naturalnie plany te mogli realizować skuteczniej, gdy brat Zenon od 1873 r. został rektorem.

Stanisław jako profesor początkowo wykładał Pismo Święte, historię Kościoła, dogmatykę, prawo kanoniczne oraz liturgikę. Jednakże szczególnie interesowała go historia diecezji. Dodatkowym motywem dla tych zainteresowań była konieczność zajęcia się zastanym zasobem archiwalnym oraz potrzeba uporządkowania biblioteki, która się powiększała dzięki przejmowaniu księgozbiorów po zniesionych dawniej już kapitułach kolegiackich, a aktualnie po skasowanych klasztorach z terenu diecezji kujawsko-kaliskiej. Uporządkowania tego zasobu podjął się ksiądz Stanisław Chodyński. Zbiory archiwalne gromadzone dzięki opiece kapituły katedralnej włocławskiej zachęciły tak jego, jak i brata Zenona do bliższego zajęcia się przeszłością diecezji włocławskiej. Początkowe lata pracy we Włocławku to ścisła współpraca z bratem rektorem, a po jego przedwczesnej śmierci przejęcie kierownictwa jako rektor. Przyszło mu realizować cele zakreślone wspólnie. Kontynuował z pomocą przychylnych i światłych ordynariuszy włocławskich rozbudowę bazy, rozpoczęła jeszcze za rektorstwa brata. Dokończono budowę rozpoczętego w dniu śmierci Zenona pawilonu kuchni i refektarza, a na piętrze mieszkania i pomieszczeń dla biblioteki. Najbardziej rzuca się w oczy nowy główny dwupiętrowy gmach seminaryjny budowany od 1898 r. i poświęcony przez biskupa Bereśniewicza w 1900 r. Można powiedzieć, że zabudowania seminaryjne, nie biorąc pod uwagę ostatniej rozbudowy z końca XX wieku, zostały w głównej mierze postawione staraniem księży Zenona i Stanisława Chodyńskich.

Drugą sprawą przedsięwziętą przez nowego profesora stanowiła praca naukowo-dydaktyczna, która zaowocowała na dwóch płaszczyznach. S. Chodyński zwrócił uwagę na przyszłość szkoły kształcącej kapłanów. I to nie tylko na warunki materialne, ale głównie na kształcenie przyszłych kadr profesorskich. Starał się rektor Stanisław o wysyłanie co zdolniejszych alumnów do jedynej wyższej szkoły w cesarstwie rosyjskim, jaką była Akademia Duchowna w Petersburgu, a jeżeli nadarzyła się okazja to i na uczelnie na zachodzie Europy. Pozwoliło to na zgromadzenie już pod koniec XIX w. we Włocławku sporego grona wykształconych i zdolnych profesorów, którzy stworzyli znane na ziemiach polskich środowisko naukowo-teologiczne. Za rektorstwa Stanisława Chodyńskiego liczba alumnów w seminarium w 1904 r. doszła do 139 osób. Był rektorem do 1908 r., kiedy urząd złożył w ręce księdza Idziego Radziszewskiego.

S. Chodyński dał przykład mrówczej i twórczej pracy naukowo-pisarskiej, szczególnie w dziedzinie dziejów Kościoła w Polsce i historii diecezji włocławskiej, w znacznej mierze opierając się na zasobach archiwalnych włocławskich. Zwyczajem ówczesnym był także proboszczem w Bronisławiu, a potem w pobliskim Wieńcu i do tej ostatniej parafii udawał się bardzo często osobiście, chociaż całe duszpasterstwo wykonywał za niego rezydujący tam inny kapłan. Mieszkał zawsze, także gdy przestał być rektorem, w seminarium. I ciągle pisał, stąd jego dorobek pisarski jest ogromny. Obejmuje nie tylko prace monograficzne, ale także bardzo liczne artykuły powstałe w związku ze współpracą z redakcją wydawanej Encyklopedii Kościelnej, a także inne rozsiane po różnych czasopismach, jak „Przegląd Katolicki", „Śpiew Kościelny" i „Kaliszanin". Przy jego współpracy powstał we Włocławku ośrodek naukowy i wydawniczy, znany szeroko nie tylko na ziemiach polskich. Pewnym ukoronowaniem działalności Chodyńskich, Stanisława i Zenona, było zapoczątkowanie wydawania „Kroniki Diecezji Kujawsko-Kaliskiej" (1907), zasługującej wówczas na zaliczenie jej do czasopism naukowych, a zwłaszcza „Ateneum Kapłańskiego" (1909). Sam Stanisław kontynuował, po śmierci brata, wydawanie źródeł do dziejów diecezji w serii „Monumenta Historica Dioecesis Wladislaviensis". Opracował obszerne dzieło poświęcone biskupom włocławskim, niestety w rękopisie zniszczone podczas drugiej wojny światowej oraz szczęśliwie zachowany bardzo dokładny „Katalog prałatów i kanoników włocławskich".

Pomimo zajęć naukowych, wspomagał swoją wiedzą i doświadczeniem władzę diecezjalną i sprawował liczne zajęcia w Konsystorzu Generalnym Włocławskim, a także w kapitule katedralnej włocławskiej. Przez swoją pracowitość i prawość charakteru zyskał ogromny autorytet w diecezji, a także w kołach naukowych, co wyraziło się w nadaniu mu w 1901 r. tytułu doktora honoris causa z prawa kanonicznego przez Akademię Duchowną w Petersburgu. Zmarł w wieku 83 lat, 15 V 1919 r., doczekawszy odrodzenia samodzielnej Polski, pochowany na włocławskim cmentarzu.

Adamecki J., Biblioteka Seminarium Włocławskiego, „Ateneum Kapłańskie", 1969, l. 72, s. 300-317; Banaszak M., Chodyński Zenon. [w:] Słownik polskich teologów katolickich, L. 1, Warszawa 1981, s. 315-316, Chodyński S., De vita et scriptis Zenonis Chodynscii commentariolum, [w:] Statuta Synodalna dioecesis Wladislaviensis et Pomeraniae, Collegia et eddidit Zeno Chodyński, Varsaviac 1880, Chodyński S., Seminarium włocławskie. Szkic historyczny, Włocławek 1905; Dudek W., Teologiczno-naukowy dorobek Włocławskiego Seminarium Duchownego, Ateneum Kapłańskie, 1969, L. 72, s. 267-300; Filipski R., S.P. ks. prałat Chodyński, Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej", 1919, t. 13, s. 137-142; tenże, Spuścizna naukowa i literacka po ś.p. prałacie Stanisławie Chodyńskim, Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej", 1919, t. 13. s. 177-182.; Frątczak W., Profesorowie historii (od - 1908), [w:] 425 lat Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku. Profesorowie i moderatorzy XX wieku, Włocławek 1997, s. 95-100; Jubileusz, Ateneum Kapłańskie", 1910, t. 2, s. 360; Kujawski W Księża Zenon i Stanisław Chodyńscy, „Kronika Diecezji Włocławskiej", 1987, t. 70, s. 227-240; Kujawski W., Profesorowie historii, [w:] 425 lat Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku. Profesorowie i moderatorzy XX wieku, Włocławek 1997, s. 88-94; tenże, Zenon Chodyński, [w:] Zasłużeni dla Włocławka, Włocławek 1991, s. 47-48; Morawski M., W stulecie urodzin Zenona i Stanisława Chodyńskich, „Ateneum Kapłańskie", 1936, t. 38, s. 376-379; tenże, Chodyński Zenon, [w:] Polski słownik biograficzny, 1937, L. 3, s. 378; Pleszczyński A., Dzieje Akademii Rzymsko-Katolickiej Warszawskiej, Warszawa 1907; Rulka K., Rektorzy, wicerektorzy. prefekci, [w:] 425 lat Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku. Profesorowie i moderatorzy XX wieku, Włocławek 1997, s. 132-142; Szczeblewski S., Seminaria duchowne diecezji włocławskiej, „Ateneum Kapłańskie", 1969, t. 72, s. 237-258.

 

Witold Kujawski