Ks. Jan Nepomucen Fijałek

W między czasie na polecenie bp A. Dunajewskiego wyjechał na studia specjalistyczne do Rzymu (1887). Studiował i pracował tam z ramienia Ekspedycji Rzymskiej Akademii Umiejętności w Archiwum Watykańskim. Rezultatem jego pobytu był dyplom paleografa-archiwisty zdobyty na Watykańskiej Szkole Paleograficznej (1889) i doktorat z prawa kanonicznego zdobyty w Liceum papieskim św. Apolinarego na Uniwersytecie Gregoriańskim (1889)

Po powrocie do Polski, podjął dalsze studia i pracę naukową. Zapisał się na wykłady i seminaria naukowe do prof. B. Ulanowskiego i S. Smolki. W roku 1891 uzyskał doktorat z teologii na podstawie rozprawy De gestis statutisque synodalibus episcoporum Wladislaviensium medii aevi observationes critiae. W dwa lata później na podstawie rozprawy Życie i obyczaje kleru w Polsce średniowiecznej (1893), uzyskał habilitacje z historii Kościoła na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, tam też rozpoczął wykłady. Oprócz zajęć z historii, podjął w zastępstwie prof. S. Pawlickiego w wykładach z teologii fundamentalnej.

W roku 1896 powołany na katedrę historii Kościoła na Wydziale Teologicznym w Uniwersytecie Lwowskim, najpierw jako profesor nadzwyczajny, a od 1899 zwyczajny. Pracując na Uniwersytecie pełnił tam w roku akademickim 1901-02 urząd Dziekana Wydziału Teologicznego, a w kolejnym roku 1903-04 Rektora Uniwersytetu we Lwowie. Wykłady prowadził tam przez 16 lat.

Po powrocie do Krakowa w 1912, objął katedrę historii Kościoła na Uniwersytecie Jagiellońskim, będąc jednocześnie Dziekanem Wydziału Teologicznego w roku akademickim 1914-15.

Po utworzeniu w 1919, na Wydziale Teologicznym w Krakowie, katedry historii Kościoła w Polsce, objął ją i jej przewodniczył do 1930, gdy na skutek problemów zdrowotnych przeszedł na emeryturę.

W swojej działalność naukowej realizował kilka kierunków badawczych. Pierwszym były dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego. W ramach tych badań opublikował pracę o Polakach kształcących się w XV w. na uniwersytetach włoskich Polonia apud Italos scholastica saec. XV., następnie Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego i jego Wydziału Teologicznego w XV w., Mistrz Jakub z Paradyża i Uniwersytet Krakowski w okresie soboru bazylejskiego (1900), Dominus Bartolus de Saxoferrato eiusque per magna in Polonus auctoritas (1911), Dwaj dominikanie krakowscy: Jan Biskupiec i Jan Falkenberg (1925).

Kolejnym było ustawodawstwo kościelne w Polsce. Rezultatem tych zainteresowań, była seria studiów zatytułowana „Średniowieczne ustawodawstwo synodalne biskupów polskich”, jako pierwsza z tej serii wyszła praca habilitacyjna Życie i obyczaje kleru w Polsce średniowiecznej (1893), następnie Statuty kapituły katedralnej włocławskiej przygotowane przez ks. S. Chodyńskiego, które zaopatrzył w obszerną bibliografię ustawodawstwa kapitulnego w Polsce (1915). Przygotował także Statuty synodalne biskupa krakowskiego Nankera i Statuty Mikołąja Trąby.

Trzecim elementem poszukiwań naukowych była kwestia związana z misyjną rola Kościoła w Polsce na wschodzie litewsko-ruskim. W ramach tego kierunku powstały, opracowane na podstawie źródeł greckich: Średniowieczne biskupstwa kościoła wschodniego na Rusi i Litwie (1896), Biskupstwo greckie w ziemiach ruskich od połowy XIV w., także referat przedłożony Akademii Umiejętności w 1934 O losach Unii florenckiej w Wielkim Księstwie Litewskim za Kazimierza Jagiellończyka. Opublikował również Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę (1914). Wspólnie z prof. W. Semkowiczem rozpoczął wydawanie Kodeks dyplomatyczny katedry i kościołów diecezji wileńskiej (od 1932).

Zauważając kierunki podejmowanych przez niego wysiłków naukowych, należy zauważyć również ten związany z diecezją włocławską. Jego doktorat z teologii De gestis statutisque synodalibus episcoporum Wladislaviensium medii aevi observationis criticae oparty był na pracy w archiwum włocławskim. W oparciu o tę bazę materiałową wydał również artykuł O średniowiecznych statutach synodalnych diecezji włocławskiej (1892). A po habilitacji pierwszą jego pracą było opracowanie i wydanie w 1894 Chronologii biskupów włocławskich. W pięć lat później (1899) wydał O archidiakonach pomorskich i urzędnikach biskupich w archidiakonacie pomorskim diecezji włocławskiej w XII-XV w. Przyczynił się do wydania statutów synodalnych diecezji włocławskiej przez ks. Z. Chodyńskiego, przygotowując obszerny indeks Locupletissimus index rerum et verborum in textum synodarum Władislaviensium (1890). W 1915 wydał źródła historyczne przygotowane przez ks. S. Chodyńskiego, czyli Statuty kapituły katedralnej włocławskiej, poprzedzając je bibliografią ustawodawstwa kapitulnego w Polsce. Miał wielki szacunek dla księży Zenona i Stanisława Chodyńskich. W ramach swoich wykładów mówił o ich zasługach dla poznania dziejów diecezji włocławskiej. Podkreślając ich szczególną sumienność i wydajność pracy naukowej.

Swoje doświadczenia badawcze, zebrał i wspólnie wydał z prof. W. Semkowiczem w roku 1925 w ramach przygotowanej Instrukcji wydawniczej dla średniowiecznych źródeł historycznych, uchwalonej przez Komisję Historyczną P. A. U. Jego zasady edytorskie doprowadziły do wydania z K. Kaczmarczykiem Kodeksu dyplomatycznego klasztoru Jasnogórskiego (prace podjął od 1917), dokończonego już po jego śmierci.

Warto również zauważyć, że własnym kosztem wydawał Nova Polonia Sacra w latach 1926-39, przyczynił się także do wydania Katalogu Opactwa Cystersów w Mogile (1919). A od 1926 był archiwistą krakowskiej Kapituły Metropolitalnej.

Do jego uczniów należeli: T. Długosz, T. Glemma, J. Kwolek, A. Vetulani, M. Żywczyński.

Dowartościowaniem jego pracy naukowej było w roku 1903 powołanie go na członka korespondentem Akademii Umiejętności na Wydziale Historyczno-filozoficznym, a następnie w roku 1919 członkiem czynnym. W ramach tego szacownego grona w 1920 został przewodniczącym Komisji Historycznej i dyrektorem jej wydawnictw, a w 1927 dyrektorem Wydziału Historyczno-filozoficznego Akademii. Obrany także członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Teologicznego w roku 1928. Również w roku 1932 Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie wybrało go swoim członkiem honorowym, a Wydział Teologiczny Uniwersytetu Wileńskiego Stefana Batorego nadał mu tytuł doktora honoris causa. Był także członkiem wielu towarzystw naukowych.

Odznaczony przez władze państwowe w roku 1926, Krzyżem Komandorskim Orderu „Polonia Restituta”, natomiast władze kościelne z prezentacji Uniwersytetu Jagiellońskiego również w roku 1926 odznaczyły go godnością kanonika katedry krakowskiej.

Zmarł 19.10.1936 w Krakowie. Uroczystościom pogrzebowym w dniu 22.10.1936 przewodniczył metropolita krakowski A. Sapieha, pochowany na cmentarz rakowicki.