Ks. Józef Pawlicki

Włocławski Słownik Biograficzny, pod red. S. Kunikowski, tom 6, s. 121-123.

krypt.: X. J. P. Z. M.

 

(1802-1868), kapłan Zgromadzenia Księży Misjonarzy, profesor włocławskiego Seminarium Duchownego, poliglota, pisarz, tłumacz, wydawca.

 

Urodził się 25 VII 1802 r. w miejscowości Pawłówka k. Ciechanowa, jako syn Karola i Anny z d. Kozłowskiej, pochodzących ze szlachty zagrodowej. Po ukończeniu pięcioletniej szkoły reformatów w Żurominie (1812-1817), wstąpił w 1817 r. do zgromadzenia misjonarzy w Warszawie, ale śluby zakonne złożył dopiero w 1820 r. Tam, przy kościele Świętego Krzyża, oddawał się (do 1822 r.) studiom filozoficzno-teologicznym; jednocześnie jako wolny słuchacz uczęszczał na Uniwersytet Warszawski, by słuchać wykładów z filozofii, pedagogiki, biblistyki, historii Kościoła i języków orientalnych. Święcenia kapłańskie przyjął 7 VIII 1825 r. Zdobytą na uczelniach wiedzę uzupełniał później przez samokształcenie. Posiadł dobrą znajomość, obok łaciny, kilku języków obcych. nowożytnych, m.in. francuskiego, niemieckiego, angielskiego, włoskiego, hiszpańskiego i portugalskiego. Przed śmiercią zaczął się uczyć j. litewskiego. Przez praktykę opanował także sztukę wydawniczą.

Po 36 latach pobytu w Warszawie (1817-1853), gdzie odbył studia i pracował na różnych stanowiskach, przyjechał do Włocławka. Podstawową działalnością ks. Pawlickiego było nauczanie, które podjął jeszcze jako student. Od 1820 r. uczył w szkole parafialnej Świętego Krzyża w Warszawie, a od 1822 r., nie mając jeszcze święceń kapłańskich, nauczał na kursie filozoficznym w seminarium Świętego Krzyża. Potem przez wiele lat wykładał niemal wszystkie przedmioty teologiczne, głównie zaś teologię moralną i dogmatyczną, a także pastoralną i homiletykę. Przez 31 lat (1822-1853) był prefektem biblioteki seminaryjnej, pomnożył znacznie jej zbiory i uporządkował je.

Od czasów kleryckich związany był z warszawską drukarnią misjonarską, początkowo jako zastępca kierownika, a następnie kierownik. Tłumaczył i wydawał z różnych języków dzieła oraz broszury, względnie je przerabiał i poprawiał wcześniejsze przekłady wydając je pod nazwiskami dawnych tłumaczy. Chcąc ułatwić kolegom profesorom nabywanie nowych książek, prowadził prywatną sprzedaż komisową publikacji znajomych autorów.

Był również dyrektorem seminarium externum (zewnętrznego). W domu Świętego Krzyża był przez jakiś czas asystentem oraz sekretarzem wizytatora Adama Nadolskiego (1839-1850). Jako dobry prawnik sprawował urzędy w diecezji warszawskiej, m.in. sędziego i egzaminatora prosynodalnego.

Do Włocławka przybył w 1853 r. i pozostał do końca życia. Pracował przez 15 lat jako profesor w tutejszym seminarium duchownym. Po kasacie misjonarzy w 1864 r. pracował nadal w seminarium jako kapłan diecezjalny i uczył do końca życia różnych przedmiotów teologicznych, najczęściej teologii pastoralnej (z wykładów tych pozostało kilka sporządzonych przez alumnów skryptów, które do dziś znajdują się w dziale rękopisów biblioteki seminaryjnej). Od 1859 r., jako dobry znawca przepisów liturgicznych, układał rubrycele (kalendarze liturgiczne) dla diecezji włocławskiej. Prawdopodobnie nieoficjalnie zajmował się także biblioteką seminaryjną, współpracował w nabywaniu nowych książek z księżmi Zenonem i Stanisławem Chodyńskimi, którzy rozpoczęli reorganizację biblioteki seminaryjnej.

Pawlicki wydał 17 dzieł z zakresu literatury religijnej; zbierał teksty oraz tłumaczył, przerabiał i uzupełniał, opatrywał przedmowami prace obce. Z bogatego zbioru pisanych przez niego całe życie oryginalnych kazań i rozważań, 30 zostało wydanych drukiem pośmiertnie pt. Kazania na niektóre niedziele i święta oraz przygodne (Kraków 1883). Część pozostała w rękopisach w bibliotece seminarium duchownego we Włocławku oraz w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu, reszta zaginęła.

Będąc „najgorętszym miłośnikiem książek", ks. Pawlicki zgromadził znaczny księgozbiór, który liczył około 2 tys. woluminów niemal ze wszystkich dziedzin wiedzy. Po jego śmierci został on w całości przekazany do włocławskiej biblioteki seminaryjnej. W czasie ostatniej wojny światowej z powodu wywiezienia go wraz z księgozbiorem seminaryjnym przez Niemców do Poznania zbiór został znacznie uszczuplony; dziś w bibliotece seminaryjnej zachowało się z niego około 730 woluminów, większość znaczonych jego własnoręcznym zapisem własnościowym.

Zmarł 23 XII 1868 r. (w 66 roku życia i 43 kapłaństwa) w Łowiczu (zachorował w podróży i zmarł w tamtejszym szpitalu); został pochowany na łowickim cmentarzu parafialnym zwanym Emaus. Jego nazwisko figuruje na tablicy upamiętniającej zmarłych rektorów i profesorów w seminarium włocławskim oraz na drugiej (niewielkiej) w zakrystii kościółka św. Witalisa.

ADW, Archiw. Sem. 3(32), Kwalifikacje aspirantów do stanu duchownego, k. 414r, Materiały ks. J. Pawlickiego, b. sygn., k nlb., BWSD, Pisma różne oraz kopiariusz listów ks. J. Pawlickiego 1827- 1828, sygn: ms 917; Schematyzmy diecezji warszawskiej 1823- 1853; Schematyzmy diecezji włocławskiej (kujawsko-kaliskiej) 1854-1869, Z [Chodyński Z], Jeszcze kilka słów o życiu śp. księdza Józefa Pawlickiego, „Prz. Katol." 1869, s. 113-118, 129-133, 145- 149; Chodyński S., Seminarium włocławskie, Włocławek 1904, s. 46, 64, 69, 89-93, 287, 354; Dudek W., Teologiczno-naukowy dorobek włocławskiego Seminarium Duchownego, „Aten. Kapł.", 1969, t. 72, s. 270; Gonet K., Biblioteka Księży Misjonarzy u Św. Krzyża w Warszawie. Zarys problematyki, „Nasza Przeszłość", 1996, t. 86, s. 86-88; Janaczek S., Pawlicki Józef. [w:] SPTK, t. 3, s. 312- 314, Niedzielski] J., Pawlicki Józef. [w] Podręczna encyklopedia kościelna, red. Z. Chełmiński, t. 21-22, Warszawa 1913, s. 13-14; [Nowodworski M.] N., Ksiądz Józef Pawlicki [wspomnienie pośmiertne], Prz. Katol.", 1869, s. 6-7; tenże, Pawlicki Józef, [w:] Encyklopedia kościelna, wyd. M. Nowodworski, t. 18, Warszawa 1892, s. 588-590; Pelczar J.S., Zarys dziejów kaznodziejstwa w Polsce, cz. 2, wyd. 2, Kraków 1917, s. 418; Rulka K., Dary książkowe dla biblioteki seminarium duchownego we Włocławku, „Kron. Diec. Włocł.", 1993, t. 76, s. 270-271; tenże, Księgozbiory profesorów włocławskiego seminarium duchownego w bibliotece seminaryjnej, [w:] W służbie Kościołowi i nauce, Włocławek 1994, s. 186- 187; tenże, Księgozbiory profesorów ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy w bibliotece seminarium włocławskiego, „Studia Włocł.", 2002, t. 5, s. 415-424; tenże, Pawlicki Józef, [w:] SPKP. Suplement II, s. 121; tenze, Personalne księgozbiory historyczne w bibliotece seminarium duchownego we Włocławku, „Arch. Bibl. Muz.", 1996, t. 65, s. 378-379; Schletz A., Pawlicki Józef, [w:] PSB, t. 25, s. 422- 423, Schletz A., Dukala J., Pawlicki Józef. [w:] Misjonarze św. Wincentego a Paulo w Polsce (1651-2001), t. 2-1, red. J. Dukała, Kraków 2001, s. 367-371; fot. ze zbiorów Inst. Wyd. Księży Misjonarzy w Krakowie.

 

Kazimierz Rulka