Ks. Benedykt (Walenty Wiercioch)

Włocławski Słownik Biograficzny, pod red. S. Kunikowski, tom 6, s. 167-169.

WIERCIOCH WALENTY, w zakonie Benedykt

 

(1871-1942), delegat prowincjała franciszkanów na Królestwo Polskie, duszpasterz we Włocławku, pamiętnikarz.

 

Urodził się 8 I 1871 r. w Łukawcu k. Rzeszowa jako syn Jakuba i Urszuli Sitarz. Szkołę powszechną ukończył w rodzinnej miejscowości, a pierwsze klasy gimnazjum w Rzeszowie. 25 X 1889 r. wstąpił w Leżajsku do Galicyjskiej Prowincji Bernardynów pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Po ukończeniu nowicjatu i złożeniu ślubów zakonnych dokończył we Lwowie gimnazjum oraz odbył studia filozoficzno-teologiczne. 6 I 1894 r. złożył profesję uroczystą, a 14 VII 1895 r. przyjął święcenia kapłańskie. Był magistrem kleryków we Lwowie, gdy w oparciu o konstytucję apostolską Leona XIII „Felicitate quadam" z 4 X 1897 r., znoszącą odrębności w Zakonie Braci Mniejszych Obserwantów, nastąpiło w 1899 r. połączenie dwóch galicyjskich prowincji: wspomnianej bernardynów i reformatów pw. Matki Bożej Bolesnej oraz utworzenia nowej pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. W 1901 r. wybrano go na gwardiana w Alwernii, potem kapelana bernardynek w Krakowie i gwardiana w Sokalu.

W 1906 r. zgłosił się dobrowolnie do pracy nad odrodzeniem życia zakonnego w skasowanych lub wymierających klasztorach Królestwa Polskiego. Na polecenie prowincjała Daniela Magońskiego na początku 1907 r. wraz z trzema współbraćmi przybył do klasztoru we Włocławku. Miał jako delegat prowincjała władzę przyjmowania do zakonu. Wkrótce jednak okazało się, że rząd nie chce zgodzić się, by zakonnicy galicyjscy obejmowali urzędy w klasztorze i robi trudności w rekrutacji kandydatów. Nieliczni, których przyjęto, nie mając odpowiednich kwalifikacji, szybko odchodzili. Dlatego głównym zajęciem przybyłych franciszkanów stała się praca duszpasterska na miejscu oraz rekolekcyjno-misyjna w katedrze i kościele parafialnym św. Jana Chrzciciela, a także w bliższej i dalszej okolicy. Tej ostatniej rząd zabronił już w 1908 r. Podobnie krótko katechizowali w szkołach „Macierzy Polskiej".

W dniu 4 V 1909 r. na ręce Wierciocha, jako delegata prowincjała, Michał Marciniak, woźny Magistratu Włocławka, przekazał tzw. czarę włocławską, którą w przeddzień znalazł, orząc pługiem dzierżawione pole na przedmieściu Bularka, przy drodze prowadzącej do Brześcia Kujawskiego. Uczynił tak w przekonaniu, że jest to sprzęt kościelny. O. Benedykt zainteresował czarą Szymona Rajcę, kustosza świeżo powołanego muzeum PTK we Włocławku. Ten z kolei udał się z czarą do ks. Władysława Górzyńskiego, historyka sztuki i profesora WSD we Włocławku, który od razu poznał się na wartości przedmiotu. Wspólnie zadecydowali o naprawie naczynia w pracowni brązowniczej Braci Łopieńskich w Warszawie. Ta wykonała swoją pracę, konsultując się przy okazji z Feliksem Koperą, dyrektorem Muzeum Narodowego w Krakowie.

S. Rajca naprawioną czarę przywiózł do Włocławka i po porozumieniu się z o. Benedyktem wysłał ją przez ks. W. Górzyńskiego do Muzeum Narodowego w Krakowie. Obawiano się, by tego cennego zabytku z X w. nie zawłaszczyli Rosjanie. Czara miała być depozytem w Krakowie. W protokole spisanym z tej okazji odnotowano: „że czara zostaje przekazana Muzeum Narodowemu w Krakowie do czasu zmiany warunków politycznych, umożliwiających jej powrót do Włocławka". Taka była oficjalna wersja, podczas gdy Wiercioch w liście z 26 X 1909 r. do F. Kopery napisał: „chcielibyśmy, aby Muzeum Narodowe weszło w faktyczne posiadanie tejże czary [i] w zamian za wazę ofiarowało jaką znaczniejszą sumę na restaurację klasztoru”, której, jak zaznaczył, pilnie potrzebuje. Prosił też o wykonanie dwu kopii dla włocławskich muzeów: Diecezjalnego i Towarzystwa Krajoznawczego.

Na konferencji odbytej dnia 16 VI 1910 r. w pałacu Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie z udziałem zainteresowanych stron ogłoszono decyzję, że „Czara pozostanie własnością Muzeum Narodowego w Krakowie, a za zrzeczenie się ze strony konwentu pretensji do tej czary Muzeum Narodowe złoży na rzecz Klasztoru OO. Reformatów we Włocławku tysiąc koron płatnych w dwu równych ratach 1 lipca i 1 listopada 1910 r. Przy tym podpisani wyrażają się z całym uznaniem dla obywatelskiego stanowiska zajętego przez Czcigodny Konwent".

Uzyskaną kwotę faktycznie przeznaczono na rozpoczęcie gruntownych prac restauracyjno-budowlanych przeprowadzonych w l. 1911-1915. Powiększono kościół, przesuwając ołtarz główny do absydy, ubogacając go nowymi figurami św. Apostołów Piotra i Pawła dłuta Stanisława Pawlaka. Usunięto balustradę sprzed ołtarzy bocznych i zaadaptowano dla potrzeb wiernych dolny korytarz klasztorny przylegający do kościoła. Utworzono nawę boczną dzięki wyburzeniu ścian oddzielających dotychczasowe ka plice i wzniesieniu ostatniego dwuprzęsłowego odcinka zachodniego. Sprawiono nowe stacje Drogi Krzyżowej z obrazami pędzla Arkadiusza Kazimierza Kowalewskiego. Znacznie powiększono plac przykościelny, przy którym wybudowano kaplicę pogrzebową. Zwieńczeniem prac w 1915 r. było ozdobienie ścian świątyni skromną polichromią. Przeprowadzono też remont refektarza klasztornego, w którym za- łożono dębową boazerię i wykonano stoły. Te inwestycje z entuzjazmem wspierało ofiarami miejscowe społeczeństwo, a robotnicy część prac wykonali bez interesownie. Z ramienia klasztoru nadzorował je o. Feliks Dwornicki. Wysiłki podjęte wokół sprawy odrodzenia zakonu oraz działalność duszpasterską i przeprowadzone inwestycje Wiercioch utrwalił w osobnym rozdziale swego Pamiętnika, spisanego pod koniec życia. Opublikowany w „Studiach Włocławskich" [T. 12 (2009) s. 268-278] stanowi cenny przyczynek do religijnych dziejów Włocławka u progu XX w.

W dniu 28 IV 1911 r., na skutek starań podjętych przez dawnych reformatów, dekretem Stolicy Apostolskiej Prowincję Niepokalanego Poczęcia NMP podzielono na dwie według granic, jakie miały w 1899 r. Dawna prowincja reformatów na wniosek zainteresowanych odtąd nosiła tytuł Prowincji Matki Bożej Anielskiej, a Prowincja byłych bernardynów pozostała przy swym tytule, czyli była Prowincją pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Prawie wszyscy zakonnicy opowiedzieli się za swą dawną przynależnością. Ponieważ los klasztoru włocławskiego jako domu zakonnego wciąż pozostawał niepewny w świetle obowiązujących przepisów rosyjskiego prawa, nie przydzielono go do żadnej z nich. Wiercioch, pochodząc z prowincji bernardyńskiej, postanowił do niej wrócić. Przeciwny był temu bp S. Zdzitowiecki, argumentując, że posiada uprawnienia przyznane mu przez władze Królestwa Polskiego po kasacie zakonów w 1864 r., a fakt opuszczenia klasztoru włocławskiego przez zakonników galicyjskich stanie się dla rządu okazją do jego kasaty. Tak się jednak nie stało, mimo że Wiercioch w maju 1913 r. wyjechał na urlop i już do Włocławka nie wrócił. Prowincjał o. Łukasz Dankiewicz mianował do swym osobistym sekretarzem, a potem wybrano go także na sekretarza prowincji. W latach 1914-1921 sprawował urząd gwardiana klasztoru we Lwowie i administratora zakonnej parafii św. Andrzeja. Następnie wchodził w skład zarządu prowincji: jako definitor (1918-1921, 1933-1936), prowincjał (1921-1930) i zastępca prowincjała (1930- 1933).

Od 1933-1939 był gwardianem w Leżajsku, gdzie też zmarł 26 I 1942 i został pochowany na cmentarzu klasztornym.

Grudziński K., Wiercioch Benedykt Walenty, [w:] Słownik polskich pisarzy franciszkańskich, Warszawa 1981, s. 517-518; Kantak K., Bernardyni polscy, t. 11 1573-1795-1932, Lwów 1933, s. 564-565, 571-572, 575, 577, 580, 593; Nowakowski P, "Historia czary włocławskiej, Rocz. Muz.", t. X, Włocławek 2004, s. 41-47, Pamiętnik o. Benedykta Wierciocha OFM (1871-1942). O próbie odrodzenia Zakonu Braci Mniejszych w diecezji włocławskiej w latach 1906- 1913, wydał, wstępem i przypisami opatrzył A.J. Szteinke OFM. „Studia Włocł.", 12 (2009), s. 268-282, Szteinke A.J., Kościół, s. 15, 31, 40, 45, 57; tenże, Dwornicki Walerian w zakonie Feliks (1877- 1969), [w:] WSB, t. 4, Włocławek 2006, s. 29-30; Wyczawski H.E., Bernardyni polscy, t. III 1772-1946, Kalwaria Zebrzydowska 1992, 8, 17, 229, 305, 314, 315, 330-332, 341, 350, 358, 362-364, 366, 370, 380, 382, 385, 387, 391-392, 398-399, 427.

 

Anzelm Janusz Szteinke