Ks. Łukasz z Uniejowa

Włocławski Słownik Biograficzny, pod red. S. Kunikowski, tom 8, s. 104-105.

(?-1604), ks., kanonik, archidiakon włocławski.

 

Nie zachowały się źródła, które pozwoliłyby ustalić datę urodzenia i rodowód Łukasza z Uniejowa. Z istniejących dokumentów wynika jedynie, że skończył szkołę katedralną we Włocławku, a następnie studiował w Akademii Krakowskiej. Po jej ukończeniu wrócił do Włocławka i w 1570 r. objął funkcję nauczyciela w tutejszej szkole katedralnej. Bp Stanisław Karnkowski obdarzył go w 1576 r. dziesięciną z Parkania (zapewne chodzi o Parchanie k. Inowrocławia). 

W dokumencie kapituły zatwierdzającym tę decyzję Łukasz z Uniejowa tytułowany jest jako magister artium (magister sztuk wyzwolonych). Prawdopodobnie był wtedy kaznodzieją katedry. 2 V 1577 r. został kanonikiem honorowym na miejsce Stanisława Sokołowskiego, późniejszego kaznodziei króla Stefana Batorego, który zrezygnował z tej godności. Otrzymał miejsce w stallach północnych. Wprowadzającymi do kapituły byli kanonicy: Naramowski i Marek Wysocki. W czasie wizytacji w parafii Parchanie w roku 1578 bp Karnkowski chwalił Łukasza z Uniejowa jako plebana. 23 II 1578 r. z polecenia kapituły udał się do Rzymu. Tam w trakcie publicznej dysputy otrzymał stopień doktora teologii. Po powrocie wszedł do kapituły.

W akcie z 27 I 1581 r. występuje jako kaznodzieja - głosiciel słowa bożego (verbi Dei praedicator).

W VIII 1585 r. objął funkcję prowizora (farmaceuty) przy szpitalu św. Witalisa we Włocławku. Po śmierci archidiakona Józefa Konarzewskiego bp Hieronim Rozdrażewski przedstawił kapitule dwóch kandydatów na to stanowisko: Łukasza z Uniejowa i Tomasza Kopczyńskiego, kanonika kapituły kolegiackiej NMP w Poznaniu. Decyzją kapituły z 28 III 1591 r. archidiakonem włocławskim został Łukasz z Uniejowa (przełożony diakonów przy katedrze - ob. wikariusz generalny). Po nominacji biskupiej na urząd wprowadzili go kanonicy: Tomasz Zakrzewski i Erazm Kretkowski. (4 VI 1591 r.). Jako archidiakon wizytował poszczególne parafie. Jako kaznodzieja zaangażował się w walkę z poglądami protestanckimi. Wygłaszał kazania w katedrze i parafiach zagrożonych protestantyzmem, np. w Białotarsku, Radziejowie i wielu innych. Pisał o tym w liście skierowanym bezpośrednio do niego bp Rozdrażewski 21 IX 1583 r. Łukasz z Uniejowa sprawował funkcję oficjała włocławskiego (wikariusz sądowy sprawujący jurysdykcję w zastępstwie biskupa). W aktach tytułowany był Lucas Doctor ab Uniejów ( Łukasz Doktor z Uniejowa).

W latach 1594-1598 był proboszczem w Kowalu. Bp H. Rozdrażewski w czasie wizytacji przeprowadzonej w 1598 r. wysoko ocenił jego działalność. Przy kościele oprócz proboszcza byli jeszcze wikariusze, nauczyciel, organista, kantor i kościelny. O. Alfons Jędrzejewski, autor Historii miasta Kowala, określa Łukasza z Uniejowa jako wielkiej świątobliwości kapłana. 19 I 1597 r. bp Rozdrażewski dał mu dziesięcinę we wsi Mleczkowo k. Inowrocławia. Posiadał on też dom we Włocławku przy ul. Witalisa (ob. Brzeska), który kupił w 1579 r. od kan. Koskowskiego. W 1585 r. wydzierżawił go Małgorzacie i Zofii Witkowskim. Cały swój majątek istniejący w Uniejowie (plac i ogród) podarował aktem z 21 IV 1587 r. mieszczaninowi, Tomaszowi Rozwadek. Istnieje przypuszczenie, jakoby był to członek rodziny z nazwiskiem rodowym, którego Łukasz z Uniejowa nigdy nie używał. Miał on rodzonego brata, Jana z Uniejowa, który był misjonarzem i organistą w kolegiacie uniejowskiej, a który zmarł w 1595 r. Łukasz z Uniejowa ostatnie lata życia spędził prawdopodobnie we Włocławku. Zmarł 12 III 1604 r. i został pochowany w katedrze włocławskiej przy swoim ołtarzu znajdującym się przy czwartym filarze nawy południowej. 19 IV 1607 r. kapituła katedralna udzieliła zgody kanonikowi, Stefanowi Charbickiemu, na umieszczenie epitafium ku czci Łukasza z Uniejowa w pobliżu jego grobu. Tablica wykonana jest z marmuru i alabastru. Na niej widnieje inskrypcja w języku łacińskim, która w tłumaczeniu na język polski brzmi: Czcigodnemu panu Łukaszowi z Uniejowa, doktorowi świętej teologii, archidiakonowi i oficjałowi włocławskiemu, człowiekowi o czystej duszy, miłującemu religię chrześcijańską, o nieskazitelnych zwyczajach, wyróżniającemu się wiedzą, roztropnością i miłością bliźniego, który przez blisko 30 lat pracował w tej diecezji z wielkim oddaniem dla religii i ratowania dusz, który w służbie kaznodziejskiej działał, tutaj w końcu, czego zawsze sobie życzył, zasnął w Panu w roku 1604 dnia 12 marca. Wkrótce po tym czcigodny pan Stefan Charbicki kanonik włocławski, poznański i kruszwicki, odwzajemniając się jemu i wobec Boga za otrzymane zalety, zaszczyty, bogactwo, za wszystko w końcu, jak gdyby ojcu, najbardziej zasłużonemu, pozostawił wieczny pomnik w podziękowaniu za bardzo pobożne wychowanie. W górnej części epitafium znajduje się podobizna Łukasza z Uniejowa.

Katalog prałatów i kanoników włocławskich, opr. S. Chodyński, Włocławek 1914, cz. 2, s. 562-564, Jędrzejewski A., Historia miasta Kowala, Włocławek 1921, s. 18-19; Epitafia i płyty nagrobne katedry włocławskiej; Fot. z epitafium w katedrze włocławskiej.

 

Jerzy Giergielewicz