Ks. Szczęsny (Feliks) Konstanty Starkiewicz

Włocławski Słownik Biograficzny, pod red. S. Kunikowski, tom 6, s. 151-153.

(1881-1958), ksiądz, wychowanek Seminarium Duchownego we Włocławku, działacz ludowy, publicysta, poseł na sejm RP.

 

Urodził się 20 X (chociaż on sam w swoim CV podał datę 15 X) 1881 r., w Piotrkowie Trybunalskim, w rodzinie Jana, nauczyciela, i Ludwiki z d. Legieckiej. Imię Feliks widnieje tylko w metryce chrztu. Niewykluczone, że na późniejszej działalności Starkiewicza wywarło wpływ zaangażowanie ojca w powstaniu styczniowym, zakończone zsyłką w głąb Rosji. Dzieciństwo spędził w Kielcach, a od siódmego roku życia zamieszkał w Łodzi. Po ukończeniu sześciu klas gimnazjum w Łodzi, w 1899 r. wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku. Już jako diakon, od 1903 r. pracował w Zduńskiej Woli. Święcenia kapłańskie otrzymał 24 IV 1904 r. od bp. Stanisława Zdzitowieckiego. (Chociaż na rok przed śmiercią, w kwestionariuszu podał datę 23 IV 1903; ze względu na brak dokumentów nie daje się zweryfikować tej rozbieżności). Przez dwa miesiące pełnił funkcje pomocnicze w asyście bp. Zdzitowieckiego. Od czerwca do grudnia 1904 r. pomagał w duszpasterstwie w parafii Żytniów. Przez następne trzy lata (XII 1904-XII 1907) był wikariuszem w parafii Pyzdry. W 1907 r. Został mianowany wikariuszem przy katedrze włocławskiej i prefektem szkół początkowych. Od połowy 1909 r. pracował jako wikariusz, chociaż faktycznie - ze względu na zdrowie proboszcza administrował parafia Lutomiersk. W dość tajemniczych okolicznościach sam pisał enigmatycznie o konflikcie sumienia on opuścił w 1910 r. tę placówkę i-bez zgody biskupa, ale „poszukując równowagi duchowej" - wyjechał do Brazylii. Tam, w stanie Parana pracował u boku ks. Józefa Anusza w duszpasterstwie polskich emigrantów. Po powrocie do Polski pracował jako wikariusz parafii Truskolasy (IX 1913-1916), gdzie w 1914 r. zaangażował do wykonania polichromii w kościele parafialnym Stanisława Pigonia.

Pierwszą jego samodzielną placówką proboszczowską była parafia Żóraw (1916-1918). Od marca 1918 do 1926 r. był proboszczem parafii Lubień Kujawski. Pełnił tę funkcję z przerwą na posługę kapelana wojsk polskich podczas wojny z bolszewikami w 1920 r. Przez następne sześć lat (2 X 1926-VIII 1932) był proboszczem w parafii Grzegorzew k. Koła. W dniu 10 VIII 1932 r. objął parafię Brzeźnio k. Sieradza i jednocześnie pełnił funkcję dziekana dekanatu złoczewskiego (1933-1939). Podobnie jak duża część duchowieństwa diecezji włocławskiej, został aresztowany przez Niemców 6 X 1941 r. i osadzony w obozie przejściowym w Konstantynowie k. Łodzi. Po pewnym czasie został jednak zwolniony i zamieszkał w Warszawie. Do parafii Brzeźnio powrócił 9 III 1945 r., a od października tr. ponownie został dziekanem dekanatu złoczewskiego. Od 1 XII 1946 r. do końca życia był proboszczem parafii Lipno i dziekanem lipnowskim.

Równolegle z posługą kapłańską angażował się w działalność społeczną i polityczną. Już w samych początkach kapłaństwa związał się z ruchem narodowym i współpracował z redagowanym przez duchownych krakowskim czasopismem „Dla Swoich". Podczas pracy wikariuszowskiej, np. w Pyzdrach, organizował szkółki i ochronki. Interesował się sytuacją życiową chłopów. W czasie pracy we Włocławku utrzymywał kontakt z robotnikami z fabryki Mühsama, angażował się w działalność Narodowego Związku Robotniczego, założył ochronkę dla dzieci. W drodze powrotnej z Brazylii, podczas pobytu na Zachodzie Europy, podpatrywał formy pomocy społecznej dla robotników. W ostatnich latach przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości współorganizował lokalne, na przykład w Truskolasach, struktury Związku Walki Czynnej, który przekształcił się później w Polską Organizację Wojskową. Był delegatem do sejmiku powiatowego w Radomsku i prezesem Zarządu Okręgowego Polskiej Macierzy Szkolnej. Na zjeździe ludowym w 1916 r. w Warszawie występował przeciwko werbowaniu Polaków do formacji wojsk zaborców, postulował ustanowienie tymczasowego rządu narodowego, powołanie króla z rodu katolickiego, demokratycznego wyłonienia Sejmu Ustawodawczego.

Apogeum jego publicznej działalności politycznej był udział we współtworzeniu-chociaż on sam uważał się wspólnie z ks. Wacławem Blizińskim za założyciela-Polskiego Zjednoczenia Ludowego i zdobycie w styczniu 1919 r. mandatu posła do Sejmu Ustawodawczego z okręgu wyborczego obejmujące- go Włocławek i powiat włocławski. Był nim przez trzy lata, łącząc obowiązki posła z pracą proboszczowską w parafii Lubień. W parlamencie pełnił m.in. funkcje wiceprezesa i prezesa klubu parlamentarnego Narodowego Zjednoczenia Ludowego i aktywnie działał na forum komisji sejmowych. Wielokrotnie referował projekty postanowień sejmowych, składał interpelacje, zarówno dotyczące spraw ogólnonarodowych jak i lokalnych. Prawie wszystkie jego wystąpienia dotyczyły spraw bytowych i społecznych. Kiedy nie dostał się do parlamentu następnej kadencji, przeszedł do PSL,”Piast". Nie zrezygnował jednak z działalności samorządowej. Łączył pracę duszpasterską w parafii Grzegorzew z funkcją radnego gminnego i sejmiku powiatowego w Kole. W tym też czasie z jego inicjatywy wybudowano w Grzegorzewie Dom Ludowy, zorganizował spółdzielnię mleczarską, Parafialne Towarzystwo Budowy Dróg, Kasę Stefczyka. Aktywność społeczna nie opuściła go i na ostatniej przedwojennej parafii, w Brzeźniu. Tam założył m.in. spółdzielnię czapniczą, bibliotekę, zorganizował elektryfikacje miejscowości.

Angażował się też w działalność publicystyczną. Pisywał w „Gazecie Grudziądzkiej" (w I. 1926-1932 w dodatku do tej gazety Gościu Świątecznym" zamieszczał teksty swoich kazań), „Głosie Ludu", „Słowie Polskim", „Gazecie Niedzielnej", ”Kolskim ABC". Niektóre teksty były, jak na owe czasy, dość radykalne, krytycznie oceniające m.in. postawy ówczesnego ziemiaństwa. Pisywał też do organu diecezjalnego- „Kroniki Diecezji Włocławskiej". Został też po nim rękopis wspomnień, jakie, pod wpływem ks. prof. Stanisława Librowskiego, zaczął spisywać pod koniec swego życia.

W nowych, powojennych warunkach ustrojowych jego postawa polityczna, jak można wnosić z zachowanych dokumentów służb tajnych, była zróżnicowana. W raporcie podsumowującym akcję zbierania w 1950 r. podpisów na terenie województwa bydgoskiego pod tzw. Apelem Sztokholmskim, ks. Starkiewicz wymieniony jest wśród „autorytatywnych księży", którzy Apel podpisali. Podobnie pozytywnie oceniony został w rok później za wpłacenie największej sumy i apelowanie do innych duchownych o podobny gest w ramach tzw. subskrypcji Narodowej Pożyczki Rozwoju Sił Polski. Również przy charakterystyce zachowań podczas wyborów w 1952 r. jego zachowanie zostało ocenione przez władze jako pozytywne. Natomiast w 1951 r., wykorzystując władzę dziekańską, miał, według oceny UB, wpływać na księży zaangażowanych politycznie, aby nie brali udziału w konferencjach organizowanych przez ZBo- WiD.

Był odznaczony Krzyżem Walecznych za postawę w walkach o Grodno podczas wojny polsko-sowieckiej (14 IV 1921) i Złotym Krzyżem Zasługi za działalność społeczną (27 X 1938).

Zmarł w klinice w Gdańsku 12 IX 1958 r. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w Lipnie. Jego imieniem została nazwana jedna z ulic w Grzegorzewie. Również jego imię nosiła działająca w tej parafii w latach 90. XX wieku filia Uniwersytetu Ludowego.

Starszym bratem ks. Starkiewicza był Władysław M.F. Starkiewicz (1876-1958), lekarz internista, ordynator Szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie, pozostający w bliskich relacjach z ks. Antonim Pawłowskim, późniejszym biskupem włocławskim.

ADW, Akta personalne ks. S. Starkiewicza, sygn: pers. 320, 369 k.; IPN BY 069/1116, t. 5, k. 22, 102, 253; MF V-14-17B-2, s. 64-65; Schematyzmy diecezji włocławskiej 1899-1957,- [Giszter W.], Sp. ksiądz Szczęsny Starkiewicz, proboszcz i dziekan lipnowski, „Kron. Diec. Włocł.", 1958, t. 52, s. 314-317; Ignaczewski W., Kasperkiewicz K., Ks. Szczęsny Starkiewicz na Ziemi Kolskiej (1926- 1932), Glos Koła", 1999, nr 6, s. 8 (fot.); Parlament Rzeczypospolilej Polskiej 1919-1927, pod red. H. Mościckiego i W. Dzwonkowskiego, Warszawa 1928, s. XXXVII (fot.), 368; Rynca M., Starkiewicz Szczęsny (Feliks) Konstanty. [w:] PSB, t. 42, s. 307-309.

 

Antoni Poniński