Ks. Stanisław Gruchalski

Zdobytą wiedzę ks. Gruchalski ciągle pogłębiał, aktualizował i poszerzał, także w aspekcie duszpasterskim. Utrzymywał kontakt ze światową myślą naukową poprzez udział w kongresach i konferencjach międzynarodowych. W 1926 r. był na Kongresie Eucharystycznym w Chicago, w lipcu 1927 r. brał czynny udział w V Międzynarodowym Kongresie Zjednoczeniowym w Welehradzie, a w 1935 r. udał się do Niemiec i do Jugosławii w celu zapoznania się z tamtejszymi metodami duszpasterskimi oraz aby uczestniczyć w Jugosłowiańskim Ogólnokrajowym Kongresie Eucharystycznym. Jako profesor seminarium włocławskiego miał znaczący udział w działaniach pozmierzających do utworzenia Związku Zakładów Teologicznych w Polsce, wspierając w tym zakresie pomysłodawcę tej organizacji, ks. Antoniego Borowskiego, ówczesnego rektora seminarium włocławskiego. Czynnie uczestniczył w zjeździe założycielskim, który odbył się we Włocławku w dniach 30 X-1 XI 1921 r. Brał także udział w dyskusjach, a nawet zgłosił projekt powołania Towarzystwa Młodzieży Duchownej i przedstawił zasady jego organizacji na podstawie statutu takiej organizacji powstającej we Włocławku. Na tymże zjeździe wszedł do tymczasowego zarządu Związku jako skarbnik (funkcję tę pełnił przez dwa lata, 1921-1923). Na zjeździe Związku w 1923 r., zabierał głos w dyskusjach na temat liturgii i śpiewu kościelnego. Ostatni raz notowany jest jako członek Związku w 1931 r. Jako profesor seminarium ks. Gruchalski był także współzałożycielem (obok ks. Henryka Kaczorowskiego i ks. Bolesława Kunki) Towarzystwa Teologicznego we Włocławku, powstałego w seminarium włocławskim w 1928 r.

W pracy dydaktyczno-naukowej w seminarium duchownym gorliwie propagował dochodzącą wtedy do głosu filozofię neoscholastyczną (naśladując w tym wybitnego kapłana diecezji włocławskiej, profesora i rektora seminarium włocławskiego-ks. Idziego Radziszewskiego). Oprócz tego ks. Gruchalski prowadził szeroką działalność piśmienniczą (zarówno publicystyczną, jak i naukową). Swoje prace (pisane zarówno prozą, jak i wierszem) zamieszczał najpierw w ludowym piśmie „Dzwonek Częstochowski", a potem we włocławskim czasopiśmie naukowym „Ateneum Kapłańskie", którego był współzałożycielem i pierwszym długoletnim (1909-1927) wydawcą administratorem. Jego dorobek w tej dziedzinie wynosi około 100 pozycji (artykuły, przyczynki, sprawozdania i recenzje, podpisywane często inicjałami imienia i nazwiska lub krypt. Grusta). Twórczość pisarska ks. Gruchalskiego dotyczyła różnych zagadnień. Można ją podzielić na kilka grup tematycznych: 1) artykuły sprawozdawcze z wydarzeń i uroczystości religijnych, 2) przeglądy rozporządzeń Stolicy Apostolskiej dotyczących prawa kanonicznego i liturgii, 3) publikacje na temat duchowieństwa, ze szczególnym uwzględnieniem spraw związanych z życiem zakonnym, 4) artykuły na temat sprawowania mszy, sakramentów i różnego rodzaju nabożeństw kościelnych, 5) publikacje dotyczące różnych przejawów życia religijnego. Jedną z ważniejszych jego prac był wydany w Piotrkowie Tryb. w 1904 r. modlitewnik dla inteligencji Pan mój i Bóg mój (w krótkim czasie jego nakład został wyczerpany całkowicie). Jako członek Komisji Liturgiczno-Językowej Diecezji Kujawsko-Kaliskiej ustalił, przeprowadziwszy ankietę korespondencyjną, poprawne przekłady polskie wielu modlitw, a także poprawił teksty polskich pieśni religijnych.

W 1919 r. był redaktorem włocławskiego tygodnika kościelnego „Gazeta Niedzielna", która zastąpiła ukazujący się do 1916 r. „Głos Wiary". Do pracy wydawniczej wrócił raz pod koniec życia: w latach 1933- 1935 był wydawcą „Tygodnika Polskiego".

Działalność dydaktyczno-naukowa, publicystyczna i redakcyjna nie wypełniała jednak całego życia ks. Gruchalskiego. Chociaż nie był nigdy proboszczem we Włocławku, wiele jednak czasu poświęcał różnym formom duszpasterskim w tym mieście. Zapoczątkował i głosił dla inteligencji Włocławka i Kujaw konferencje w okresie wielkopostnym i z okazji różnych uroczystości kościelnych i narodowych; ściągały na nie tłumy ludzi, by słuchać jego płomiennych nauk. Udzielał się także jako spowiednik, a jego konfesjonał w katedrze był zawsze oblężony. Starał się o wprowadzenie nowych form kultu liturgicznego i uświetnienie sprawowanych w katedrze nabożeństw. Z jego inicjatywy od 1911 r. zaczęły się uroczyste procesje żałobne wiernych całego Włocławka z katedry na cmentarz w Dzień Zaduszny.

Jako członek kapituły katedralnej (od 1913) nie żałował pieniędzy i starań, aby upiększyć wygląd bazyliki katedralnej. Postarał się, aby słynny Krzyż Tumski został przeniesiony z bocznej nawy na środek bazyliki. Uczestniczył w zabiegach o naprawie nie uszkodzeń katedry, powstałych podczas bombardowania Włocławka przez bolszewików w 1920 r. Bolał bardzo z powodu zrabowania przez armię pruską w 1918 r. dzwonów katedralnych i nie spoczął, aż zawiesił na wieżach katedralnych cztery nowe dzwony, ufundowane z ofiar duchowieństwa i wiernych (w 1928 r. dzwon „Władysław-Hieronim", w 1931 r. dzwon „Władysław" albo „Łokietkowy" ku upamiętnieniu 600-lecia zwycięstwa pod Płowcami, w 1932 r. dzwon „Karol" i w tymże roku dzwon „Stanisław" osobisty dar ks. Gruchalskiego). Ks. Gruchalski pamiętał nie tylko o katedrze. Jego wpływom i zabiegom zawdzięcza wiele zarówno nowo powstała pod Włocławkiem par. Rózinowo (obecnie Chrystusa Króla we Włocławku), jak i kaplica w Michelinie (dziś par. Ducha Świętego we Włocławku).

Prowadził także szeroką działalność społeczną i polityczną (był członkiem Chrześcijańskiej Demokracji). Szczególny sentyment miał do armii polskiej i okazywał to przy każdej sposobności oddziałom stacjonującym we Włocławku. Zawsze brał udział w uroczystych obchodach wojskowych i wygłaszał okolicznościowe przemówienia. Miał swój udział w organizowaniu i przeprowadzaniu kursów dla podoficerów 14. pp. Wydatnie wspierał też organizacje młodzieży polskiej, a zwłaszcza harcerstwo włocławskie, nie pełniąc jednak w nim żadnych oficjalnych funkcji; patronował natomiast drużynom harcerskim w Seminarium Duchownym i Liceum im. Piusa X. Działał też w Stowarzyszeniu Robotników Chrześcijańskich, biorąc udział w jego zebraniach i przychodząc z czynną pomocą jego członkom. Będąc niezwykle wrażliwym na wszelkie cierpienie i nędzę ludzką, niósł potrzebującym dyskretnie pomoc materialną i duchową. Nie afiszując się, systematycznie wspierał szczególnie ubogich i młodzież szkolną. Rozdał niemal wszystko, co posiadał. Po jego śmierci „pozostało tylko skromne urządzenie mieszkania w seminarium duchownym". Aby pomóc kapłanom będącym w trudnej sytuacji, zorganizował w 1926 r. Towarzystwo Bratniej Pomocy Duchowieństwa Rzymsko-Katolickiego Diecezji Włocławskiej i przez 10 lat bezinteresownie mu prezesował. Prowadził też akcję na rzecz więźniów.

W działalności obywatelskiej i społecznej przez całe życie okazywał wielkie umiłowanie wszystkiego, co polskie. Za czasów zaborów podtrzymywał polskość na Kaszubach, wysyłając tam alumnów włocławskich i sprowadzając tamtejszych kleryków do Włocławka. Również sam jeździł tam wielokrotnie, aby budzić poczucie więzi narodowej z Polską. Zasłużył się także w umacnianiu w wierze i polskości wychodźców i zesłańców polskich. Podczas swego  pobytu w Rosji w latach I wojny światowej zorganizował nową parafię polską na Krymie.

Na kilka lat przed 600. rocznicą bitwy pod Płowcami rozpoczął starania, aby na pamiątkę zwycięstwa nad Krzyżakami usypać kopiec-pomnik na polach płowieckich. Dla realizacji tego pomysłu zorganizował Komitet Płowiecki z przewodniczącym Stefanem Pachnowskim, ówczesnym prezydentem Włocławka, na czele. Kopiec usypany w 1931 r. został nazwany Kopcem Łokietka (zburzyli go Niemcy w czasie ostatniej wojny).

Jako patriota oraz subtelny esteta szczególnie dbał o czystość j. polskiego nie tylko w szkole i na ambonie, ale i w codziennych, towarzyskich rozmowach. Nie znosił naleciałości z obcych języków i zdecydowanie je tępił, nawet jeśli to były zapożyczenia z umiłowanych przezeń języków klasycznych-greki i łaciny.

Władze kościelne zlecały mu także prestiżowe funkcje: przez wiele lat (od 1913) należał do kurialnej komisji nadzoru (consilium a vigilantia) oraz (od 1926) komisji do spraw dyscypliny w seminarium duchownym. W uznaniu zaś dla jego zasług, ogromnej i wielorakiej, pełnej poświęcenia i ofiary kapłańskiej pracy, nadały mu: w 1913 r. godność kanonika kapituły katedralnej, w 1924 r. - prałata kustosza, a w 1930 r. otrzymał godność tytularnego papieskiego prałata domowego. Znamienne jednak, że ten wybitny społecznik nie miał żadnego odznaczenia państwowego.

Ks. Stanisław Gruchalski zmarł 10 XII 1936 r. we Włocławku i został pochowany (12 XII tr.) na cmentarzu włocławskim (w kwaterze kapłańskiej) przy al. Chopina. We Włocławku jego nazwisko widnieje w WSD na jednej z tablic upamiętniających zmarłych rektorów i profesorów.