Ks. Marcin Protficz (Protwicz)

(zm. 1700), kanonik włocławski, rektor szkoły katedralnej i seminarium duchownego we Włocławku, właściciel znacznego księgozbioru.

Pochodził z okolic Sącza ze stanu plebejskiego. Rodzicami jego byli Jan i Zofia. Odbył studia w Akademii Krakowskiej i zdobył tam bakalaureat z filozofii (1659) oraz stopień magistra sztuk i doktora filozofii w 1664 r. W 1676 r. zdobył tamże doktorat z teologii.

Przybył do Włocławka w 1664 r., zapewne jako kleryk niższych święceń, przysłany przez Akademię Krakowską na magistra (rektora) szkoły katedralnej, i został zatwierdzony na tę funkcję przez kapitułę katedralną 11 VI tr.: pełnił ją do 1670 r., oceniany przez kapitułę zawsze bardzo pozytywnie. Potem został kapłanem (21 XII 1666), penitencjarzem katedry włocławskiej i kanonikiem kruszwickim (1671- 1675). Przez 8 lat (1667-1675) był prefektem (rektorem) włocławskiego seminarium duchownego. W 1674 r. został mianowany substytutem (zastępcą) w oficjałacie pomorskim. Niebawem (1675) został włączony do grona kapituły katedralnej we Włocławku (pobudował tu dla siebie dom, zwany kuria) i zajął w niej miejsce kanonika kaznodziei, a następnie (1687) został kanonikiem kaznodzieją także w Płocku, gdzie jednak bywał rzadko, wyręczając się zastępcami. Był także sędzią surogatem (zastępcą oficjała), a potem oficjałem włocławskim (ok. 1689-1700).

Jako prepozyt (proboszcz) kościoła św. Wojciecha we Włocławku (od 1686 ?)- gdy ten w końcu XVII w. znalazł się w ruinie - w l. 1692-1695 wystawił i odpowiednio wyposażył nową drewnianą świątynię, która przetrwała do 1881 r. (od 1821 r. używa na przez gminę ewangelicko-augsburska). W 1687 r. wystawił w katedrze włocławskiej ołtarz św. Marcina, istniejący do 1823 r. Z jego fundacji ołtarz Anioła Stróża w kościele św. Jana we Włocławku został odnowiony oraz otrzymał nowe uposażenie, a także związana z nim kapelania.

Znany był z kazań głoszonych dość często w katedrze włocławskiej, w duchu i stylu ówczesnym, jak można się o tym przekonać z jego jedynego drukowanego przemówienia w katedrze włocławskiej na pogrzebie bpa Stanisława Sarnowskiego: Połów górnolotnego Jastrzębca JW.JMX Stanisława Sarnowskiego bpa kujawskiego i pomorskiego w dzień jego pogrzebu (Poznań 1680). Chętnie podejmował się głoszenia mów panegirycznych ku czci miejscowych dostojników kościelnych (biskupów i członków kapituły), za co był sowicie wynagradzany. Kierując się oszczędnością i zapobiegliwością, zgromadził stopniowo-z uposażeń kapitulnych oraz stałych i okolicznościowych gratyfikacji-pokaźne fundusze, które w testamencie (z 26 VII 1700 r.) przeznaczył na cele pobożne, przede wszystkim na ufundowanie stałych nabożeństw w kościołach włocławskich, płockich, kruszwickich i sądeckich w swojej intencji oraz ku czci Najśw. Maryi Panny.

Protficz zgromadził znaczny, jak na owe czasy, zbiór książek naukowych z różnych dziedzin wiedzy, przede wszystkim teologicznych i prawniczych. Część z nich przekazał kapitule włocławskiej (dzieła prawnicze), część seminarium włocławskiemu, najwięcej zaś miejscowym reformatom. Ze wszystkich tych instytucji ocalałe po II wojnie światowej resztki księgozbioru (34 woluminy) znalazły się we włocławskiej bibliotece seminaryjnej. Jakieś książki ofiarował także bibliotece kapituły kolegiackiej w Kruszwicy.

Zmarł 3 VIII 1700 r. we Włocławku i pochowany został (7 VIII) w miejscowej katedrze, u progu kaplicy św. Marcina, w której został upamiętniony niewielką acz gustownie skomponowaną marmurową tablicą (z błędną datą śmierci 20 VII).