Ks. Józef Szymak
Włocławski Słownik Biograficzny, pod red. S. Kunikowski, tom 6, s. 155-156.
(1893-1942), ksiądz, wychowanek włocławskiego Seminarium Duchownego, dyrektor Drukarni i Księgarni Diecezjalnej, redaktor, działacz społeczny, więzień i ofiara koncentracyjnych obozów niemieckich.
Urodził się w Dłutowie (powiat Łask) 1 VI 1893 r. Był synem Macieja i Magdaleny z Moczydłowskich. Ojciec jego był szewcem. Szkołę powszechną ukończył w rodzinnej miejscowości, a następnie od 1907 r. został uczniem II progimnazjum w Warszawie. Po trzech latach nauki ze względu na zamiar studiowania teologii, do czego była potrzebna znajomość j. łacińskiego- przeniósł się do gimnazjum filologicznego w Płocku. Po ukończeniu czwartej klasy, w 1911 r. wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku. Nauka nie szła mu zbyt łatwo, bo święcenia kapłańskie otrzymał dopiero 9 VI 1918 r. z rąk bp. Stanisława Zdzitowieckiego.
Po święceniach pracował jako wikariusz w Łasku (28 IX 1918-20 VI 1919) i Rząśni (20 VI 1919-31 VIII 1920). Z tej ostatniej zwrócił się do bp. Zdzitowieckiego o pozwolenie wzięcia udziału w wojnie bolszewickiej.
Czy takowe otrzymał, akta milczą. Następnie był wikariuszem w Rudzie Pabianickiej (1 IX 1920-5 VII 1922). Od 5 VII 1922 r. został wikariuszem w parafii św. Jana we Włocławku oraz jednocześnie wicepatronem Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich i prefektem w szkole dokształcającej (21 IX 1922-8 VII 1925). Przez ponad rok (28 IX 1926-711928) był dyrektorem Drukarni Diecezjalnej i Księgarni Powszechnej oraz redaktorem dziennika „Słowo Kujawskie", wydawanego przez Kurię Diecezjalną we Włocławku. Zamieścił w gazecie artykuł ks. Ignacego Charszewskiego, m.in. literata i dziennikarza znanego z ostrych ocen, o demoralizacji w wojsku, za co został pociągnięty do odpowiedzialności i usunięty ze stanowiska redaktora.
Od 20 1 1928 r. wrócił na stanowisko wikariusza przy katedrze włocławskiej. Uczył także, jako prefekt, religii w Krzywej Górze (2 IX 1928-1 X 1930). Dodatkowo pełnił obowiązki wikariusza pomocniczego w parafii św. Stanisława we Włocławku i prefekta w szkołach powszechnych (2 IX 1930-8 VIII 1935). Sprawował także posługę kapelana w więzieniu we Włocławku (1 VII 1932-1 I 1935). Był prezesem oddziału włocławskiego Polskiego Związku Chrześcijańskiej Służby Domowej, patronem Stowarzyszenia Sług im. św. Zyty, tzw. zytek, i delegatem biskupa włocławskiego do Bractwa św. Marty, grupującego służące (7 VII 1934-31 XII 1934). W ramach tego duszpasterstwa podjął się wybudowania domu dla starych i chorych członkiń tego bractwa. Nie zdołał go jednak wykończyć, co było powodem roszczeń wielu zawiedzionych członkiń, które żądały zwrotu wkładów. Z braku możliwości wykończenia domu postanowiono go sprzedać, a uzyskane fundusze przeznaczyć na zwrot zainteresowanym włożonych udziałów.
Od 1935 r. został mianowany najpierw administratorem (20 IX 1935), a następnie proboszczem (7 XI 1935) nowo erygowanej parafii w podwłocławskim Rózinowie (obecnie parafia Chrystusa Króla we Włocławku), gdzie doprowadził do końca budowę kościoła parafialnego i plebanii.
Aresztowany przez Niemców 7 XI 1939 r., przez więzienie we Włocławku (7 XI 1939-16 I 1940), a następnie Ląd n. Wartą (16 1-26 VIII 1940) i Szczeglin, został przewieziony do Sachsenhausen (umieszczony w pierwszej izbie 18 bloku; nr 29 952), gdzie był więziony trzy i pół miesiąca (29 VIII-13 XII 1940). Następnie wraz ze wszystkim księżmi został 14 XII 1940 r. przeniesiony do Dachau (nr 22 730). Ciężko chory, z odmrożonymi nogami, w które wdała się gangrena, dowiedział się listownie o zniszczeniu przez Niemców dzieła jego życia-kościoła w Rozinowie, który Niemcy rozebrali na gruz do budowy drogi do Brzezia. To go całkowicie załamało. Zmarł w szpitalu obozowym 26 II 1942 r. Ciało spalono w obozowym krematorium.
ADW, Akta personalne ks. J. Szymaka, sygn: pers. 345;-Schematyzmy..., 1913-1939; Frątczak W., Kościół rzymskokatolicki we Włocławku w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] Włocławek, 1. 2, s. 232, 253; Jacewicz W., Woś J., Martyrologium, t. 4, s. 505; Librowski S., Ofiary, s. 150-151; tenże, Materiały, „Arch. Bibl. Muz.", 1979, t. 39, s. 295-296; Priester im KZ Sachsenhausen. Der Gedenkstein für die inhaftierten katholischen Geistlichen, Berlin 2007, s. 115.
Wojciech Frątczak