Ks. Józef Kruszyński

Już w seminarium uczył się języków: niemieckiego, włoskiego i francuskiego, a później w Akademii, jako samouk, uczył się języka perskiego; pasją jego stał się hebrajski. Po powrocie do kraju w 1903 r. został wikariuszem parafii Radomsko (1903-1904), a następnie administratorem parafii Bronisław (1905-1907), dekanat radziejowski, Blizanów (1908-1915) w powiecie kaliskim i Lubotyń (1916-1920), dekanat sompoleński. Od maja 1904 r. był wykładowcą Starego i Nowego Testamentu w Seminarium Duchownym we Włocławku oraz języka hebrajskiego i archeologii biblijnej. Pro- wadził też zajęcia z katechetyki i zastępczo z historii Kościoła. Pełnił równocześnie funkcję prefekta, a w latach 1905-1911 r. wicerektora włocławskiego seminarium duchownego.

Dla pogłębienia swej wiedzy z zakresu archeologii biblijnej w latach 1905-1909 wyjeżdżał na własny koszt na Wschód, m.in. do Aleksandrii i na Kretę. W 1909 r. przez pół roku studiował archeologię Wschodu i nauki biblijne na uniwersytecie w Bejrucie. Celem jego podróży były też: Damaszek, Palestyna, Neapol, Rzym, Padwa. Trzykrotnie wyjeżdżał w czasie wakacji do Londynu do British Museum, gdzie poznawał zabytki archeologiczne. W 1911 r. zwiedził: Wiedeń, Budapeszt, Zagrzeb, Mostar, Sarajewo, Dalmację, Korynt, Ateny i Konstantynopol. W 1912 r. odbył drugą podróż na Bałkany i do Azji Mniejszej śladami św. Pawła. W 1914 r. osobiście przewodniczył ekspedycji naukowej do Palestyny i Egiptu. Po zwolnieniu z wicerektorstwa w 1911 r. i powrocie z podróży naukowych w 1913 r. został katechetą w nowo założonym we Włocławku gimnazjum z językiem wykładowym rosyjskim. Swoje prace wówczas publikował pod pseudonimem Abel Nahbi w „Wiadomościach Pasterskich". W maju 1906 r. ukazała się jego pierwsza książka pt. Wykład ewangelii według św. Marka. W latach 1909- 1923 prowadził biuletyn naukowy w „Ateneum Kapłańskim", w tym specjalny dział: „Orientalia". W latach 1917-1922 był kierownikiem Księgarni Powszechnej i Drukarni Diecezjalnej we Włocławku oraz redagował tygodnik „Wiara i Życie" oraz „Słowo Kujawskie", a także „Kalendarz Powszechny na lata 1917-1923". I chociaż jego publicystyka miała charakter nacjonalistyczny i antysemicki, a zwłaszcza 14 broszur o tematyce żydowskiej i kilkanaście artykułów opublikowanych w latach 1919-1925 w „Słowie Pomorskim" i „Słowie Kujawskim", to jednak nie był zagorzałym przeciwnikiem Żydów, ponieważ w 1938 r. potępił zdecydowanie rasistowski charakter antysemityzmu niemieckiego. W 1916 r. na okres trzech lat został wybrany członkiem I Rady Miejskiej we Włocławku. W tym też czasie był wiceprzewodniczącym Międzypartyjnego Koła Politycznego w powiatach włocławskim i lipnowskim. W latach 1919-1922 r. uczył w Gimnazjum Żeńskim Władysławy Aspis religii oraz historii i łaciny. Minister WRIOP mianował go inspektorem skautów na okręg włocławski.

Z ramienia Związku Ludowo-Narodowego kandydował w 1919 r., bez powodzenia, na posła do Sejmu Ustawodawczego. W latach 1918-1939 pełnił funkcję cenzora książek religijnych w diecezji włocławskiej. Natomiast w latach 1918-1923 był egzaminatorem prosynodalnym, a w 1919-1925 był deputatem do spraw wychowania we włocławskim seminarium.

Od września 1923 r. został wykładowcą Pisma św. Starego Testamentu na Uniwersytecie Lubelskim. Dnia 12 XI 1924 r., za całość pracy naukowej, uzyskał habilitację na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Natomiast, za pośrednictwem kanclerza KUL-u bp. Mariana Leona Fulmana i nuncjusza W. Lauriego w Polsce, Kongregacja Seminariów i Uniwersytetów nadała mu doktorat teologii dopiero w 1928 r.

Dnia 8 I 1925 r. Ministerstwo WRIOP zatwierdziło wniosek Rady Wydziału o mianowanie go docentem Studium Biblijnego na UJ. W maju 1925 r. decyzją Rady Biskupiej do spraw Uniwersytetu Lubelskiego został powołany na rektora tej uczelni. Stosunkowo szybko uporał się z sytuacją kryzysową lubelskiej uczelni, m.in. baza materialna została ustabilizowana dzięki regularnym dotacjom pieniężnym z diecezji oraz dochodowi z Fundacji Potulickiej. Sukcesem ks. J. Kruszyńskiego było uzyskanie w 1925 r. dla Wydziałów Teologicznego i Prawa Kanonicznego praw państwowych. Od 30 V 1927 r. absolutoria na Wydziale Nauk Humanistycznych zrównano z magisteriami na innych uniwersytetach. Wielkim osiągnięciem było też uzyskanie 2 III 1928 r. dekretu zatwierdzającego pierwszy statut uniwersytetu. Wtedy to uniwersytet otrzymał nazwę „Katolicki Uniwersytet Lubelski". Ks. J. Kruszyński założył również Muzeum KUL-u.

W 1933 r. KUL uzyskał pełne prawa uczelni państwowej, ale ks. Kruszyński ustąpił z rektorstwa, a także zrzekł się wszystkich innych funkcji społecznych sprawowanych w Lublinie. W dalszym ciągu jednak pozostał profesorem i wykładowcą języka hebrajskiego, Pisma św. Starego Testamentu i historii porównawczej religii. Jednocześnie zajmował się przekładem Pisma św. Starego Testamentu z języka hebrajskiego na język polski (wydał 6 tomów).

Systematyczną pracę naukową przerwał wybuch II wojny światowej. Po wejściu Niemców 11 XI 1939 r. został osadzony wraz z innymi księżmi z Lublina w więzieniu na Zamku Lubelskim. Po zwolnieniu z więzienia 19 IV 1940 r. przez pół roku korzystał z gościny Brunona Vettera - byłego studenta uniwersytetu, właściciela Jabłonnej. Bp M. Fulman internowany w Nowym Sączu mianował ks. J. Kruszyńskiego wikariuszem generalnym i administratorem diecezji lubelskiej, którą to funkcję pełnił od 20 XI 1940 r. do 24 IX 1945 r. Urzędował przy kościele powizytkowskim w Lublinie.

Po 1945 r. nie przyjął stanowiska profesora KUL. Jednak senat mianował go profesorem honorowym tej uczelni. Jesienią tego samego roku powrócił do macierzystej diecezji włocławskiej, gdzie został prałatem scholastykiem włocławskiej kapituły katedralnej i oficjałem Sądu Kościelnego we Włocławku. We włocławskim WSD wykładał biblistykę. Ponadto pełnił funkcję kustosza w katedrze włocławskiej, a od erekcji parafii katedralnej w 1947 r. jej proboszcza. W ciągu 1948 r. przejściowo zastępował także wikariusza generalnego.

Ksiądz J. Kruszyński był człowiekiem nauki. Ogłosił drukiem ok. 50 prac samoistnych oraz drugie tyle rozpraw i większych artykułów w czasopismach. Oprócz tego opublikował ponad 1000 przyczynków i recenzji. Do ważniejszych jego prac należy zaliczyć: Harmonia ewangelii (Włocławek 1907), Ewangelie i Dzieje Apostolskie (Włocławek 1908), Księga Psalmów Dawidowych (Warszawa 1909), Żydzi a Polska (Poznań 1921), Rola światowa żydostwa (Włocławek 1923), Studia nad porównawczą historią religii (Poznań 1926), Proroctwo Jeremiasza, Lamentacje, Księgę Barucha (Lublin 1935). Większość tych prac dotyczy zagadnień biblijnych, chociaż napisał także kilka mniejszych biografii, nowel i opowieści. Był autorem podręczników do nauki religii. W maszynopisie zostawił swój pamiętnik pt. „Moje wspomnienia", który znajduje się w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku.

Za zasługi dla Kościoła otrzymał godności kościelne: kanonika honorowego kapituły kaliskiej, kan. gremialnego kapituły katedralnej we Włocławku (1922), prałata domowego Jego Świątobliwości (1926), protonotariusza (infułata 1930). Był odznaczony Krzyżem Oficerskim Odrodzenia Polski.

Zmarł 10 VIII 1953 r. i został pochowany na miejscowym cmentarzu. Tym co przypomina dziś ks. J. Kruszyńskiego, to jego portrety, które znajdują się we włocławskim seminarium duchownym, w Archiwum Diecezjalnym oraz na KUL. Ku jego pamięci ufundowano też tablice: na cmentarzu we Włocławku (1958) i w kościele parafialnym w Parzniewicach (1968), pow. Piotrków Trybunalski.