Ks. Idzi Benedykt Radziszewski

Dla pogłębienia wiedzy filozoficznej zorganizował wśród kolegów grupę samokształceniową zwaną „Schola Aegidiana”. Po czterech latach studiów w Seminarium Duchownym w 1893 r. został skierowany do Akademii Duchownej w Petersburgu. W 1896 r. uzyskał stopień kandydata teologii i przyjął święcenia kapłańskie, zaś rok później -uzyskał stopień magistra teologii. Po powrocie do kraju pracował jako wikariusz w parafii św. Mikołaja w Kaliszu (1897). W 1898 r. został wysłany na dalsze studia specjalistyczne do Leuven (Lowanium) w Belgii. W Leuven studiował pod pseudonimem Stephane (lub Etienne) Vahinger de Cracovie. Wynikało to z sytuacji politycznej w kraju. W tym czasie w Europie tylko Rosja i Turcja wymagały paszportów przy przekraczaniu granicy. Polacy z zaboru rosyjskiego nie mogli uzyskać paszportu i opuszczać Królestwa Polskiego. Starali się przeto o przepustkę do Galicji i stamtąd już bez przeszkód mogli wyjechać na zachód Europy. Najczęściej wtedy zmieniali nazwisko. Po powrocie płacili mandat za samowolne przedłużenie pobytu w Galicji, gdyż przepustka była ważna tylko dwa tygodnie. Środowisko naukowe Leuven było wtedy prężnym ośrodkiem naukowym. Tam Idzi Radziszewski zetknął się z nowoczesną myślą naukową. Jego mistrzem był profesor Dezydery Mercier, twórca lowańskiej szkoły filozoficznej, późniejszy kardynał, prymas Belgii. Studia w Wyższym Instytucie Filozoficznym Uniwersytetu Lowańskiego (1898-1900) wywarły decydujący wpływ na kształtowanie się naukowej drogi I. Radziszewskiego. Ważna była dla niego prawdziwie chrześcijańska atmosfera tej uczelni, duch braterstwa, dialogu i wolności. Tam zetknął się z dobrze redagowanymi czasopismami naukowymi i z kręgami katolickiej inteligencji. Wyższy Instytut Filozoficzny w Leuven był w owym czasie silnym ośrodkiem upowszechniającym ruch neoscholastyczny. Studenci filozofii byli obowiązani odbywać zajęcia także z nauk matematyczno-przyrodniczych oraz historyczno-społecznych. Dla uzyskania stopnia licencjata i doktora filozofii należało złożyć egzaminy i pisać rozprawy również z tych dodatkowych dyscyplin. Uniwersytet przeto zapewniał bardzo wszechstronne i nowoczesne wykształcenie, przygotowywał w ten sposób światłe kadry katolickiej inteligencji. Po obronie w 1900 r. pracy doktorskiej na temat "La religion et l'évolutionnisme de Charles Darwin et H. Spencer" (Religia i ewolucjonizm K. Darwina i H. Spencera) ksiądz Radziszewski odwiedził ważniejsze europejskie ośrodki naukowe.

Po powrocie do kraju został mianowany profesorem i wicerektorem Seminarium Duchownego we Włocławku (1901-1905). Do programu studiów Seminarium włączył nauki, które wtedy rozwijały się: fizykę, biologię, psychologię, socjologię. Tworzył pracownie naukowe, koła zainteresowań naukowych, organizował publiczne sesje naukowe.

Jego śmiałe poglądy i nowatorskie metody wychowawcze nie znajdowały uznania wśród kadry wykładowców i wychowawców ówczesnego Seminarium. W 1905 r. opuścił przeto Włocławek i przez rok odbywał podróże naukowe do najważniejszych uczelni Europy, od Paryża zaczynając. Po powrocie do Polski (1906) pisał wiele na tematy światopoglądowe, wygłaszał liczne prelekcje, szczególnie w Warszawie (1906-1908). Biskup Stanisław Zdzitowiecki, pragnąc podnieść naukowy poziom włocławskiego Seminarium Duchownego, w 1908 r. mianował księdza Radziszewskiego rektorem Seminarium. Nowy rektor pracował nad rozbudową biblioteki, założył w 1909 r. czasopismo naukowe "Ateneum Kapłańskie", realizując w ten sposób dawne marzenie o powołaniu takiego czasopisma w Polsce, na wzór tych, z których korzystał w Leuven. Pismo od początku było nastawione na współpracę z wszystkimi ambitnymi środowiskami naukowymi i najlepszymi autorami. Zaczęło odgrywać ważną wtedy rolę czynnika jednoczącego Polaków ze wszystkich zaborów. Szybko stało się periodykiem znanym na ziemiach polskich, rozsławiając włocławskie środowisko naukowe. Ksiądz Radziszewski został powołany na członka Polskiego Towarzystwa Filozoficznego we Lwowie, na członka Towarzystwa Psychologicznego w Warszawie, a Polska Akademia Umiejętności zaliczyła go do członków Komisji Historii Filozofii w Polsce. Był też członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu oraz Akademii św. Tomasza w Rzymie.

Kiedy w 1913 r. dotychczasowy rektor Akademii Duchownej w Petersburgu ks. Aleksander Kakowski został mianowany arcybiskupem warszawskim, na jego miejsce powołano księdza Radziszewskiego. Jako rektor tej uczelni przystąpił do przebudowy jej przestarzałej struktury. Pod egidą Polskiego Towarzystwa Miłośników Historii i Literatury organizował w Petersburgu zalążek polskiej szkoły wyższej, jakim stały się Wyższe Kursy Polskie, którymi kierował. Zapraszał na spotkania naukowe najwybitniejszych polskich uczonych. Już wtedy myślał o stworzeniu w Polsce katolickiego uniwersytetu, opartego na lowańskich wzorach. Realizacji tej idei poświęcił resztę swego pracowitego Gdy po 1917 r. był zmuszony opuścić Rosję, przystąpił do tworzenia w odrodzonej po nocy zaborów Polsce katolickiego uniwersytetu. Znalazł takie możliwości i wsparcie w Lublinie. Uniwersytet Lubelski (od 1928 Katolicki Uniwersytet Lubelski, KUL) powołał do życia w 1918 r. Według jego zamierzeń nowo założona uczelnia w Lublinie miała prowadzić badania naukowe we wszystkich dziedzinach wiedzy w duchu harmonii między nauką i wiarą oraz wychowywać kadrę inteligencji katolickiej, która miała odegrać ważną rolę w odbudowie odrodzonej Rzeczypospolitej. Dziełu temu poświęcił siły. Bibliotece KUL podarował swój księgozbiór z Włocławka. W 1931 r. jego rodzina podarowała bibliotece KUL 2500 woluminów z jego księgozbioru petersburskiego. Były to przeważnie francusko-języczne dzieła naukowe, głównie z zakresu filozofii, religioznawstwa, psychologii i socjologii.

Dorobek naukowy i publicystyczny księdza Radziszewskiego obejmuje 38 pozycji drukowanych, w tym pięć książek, broszury, artykuły, hasła do Podręcznej encyklopedii kościelnej, recenzje i sprawozdania ze zjazdów naukowych. Do najważniejszych samoistnych jego prac należą: Odrodzenie filozofii scholastycznej (Warszawa 1901), Wszechnica katolicka w Lowanium (Louvain) (Warszawa 1908), Teologia a nauki przyrodnicze (Włocławek 1910), Geneza religii w świetle nauki i filozofii (Włocławek 1911), Credo nowożytnego filozofa (Włocławek 1913). W bibliotece KUL znajdują się również skrypty jego wykładów z kryteriologii, psychologii, filozofii systematycznej. Na szczególną uwagę zasługują dwa rękopiśmienne litografy w języku łacińskim z lat 1915-1917, stanowiące komentarz do dzieł św. Tomasza z Akwinu, pisane w okresie petersburskim. Są to wykłady z filozofii Boga, z bardzo bogatą dokumentacją bibliograficzną. W swej naukowej twórczości poświęcał wiele uwagi filozofii neoscholastycznej, a ściślej mówiąc filozofii neotomistycznej, propagowanej wówczas przez papieża Leona XIII. Głównym celem jego prac naukowych, obok poszukiwań ściśle badawczych, było rozwiązywanie problemów światopoglądowych. Ksiądz Radziszewski wpłynął znacząco na naukową podbudowę katolickiego światopoglądu, który w owym czasie na skutek odkryć przyrodniczych, etnologicznych, historycznych, językoznawczych znalazł się w głębokiej defensywie. Do przełamania uprzedzeń wobec tego światopoglądu, ugruntowanych przez pozytywizm, przyczynili się tacy uczeni, jak H. Newman czy D. Mercier. W Polsce szczególne zasługi w tym względzie mieli: August Cieszkowski, ks. Marian Michalski, Aleksander Swiętochowski, Stanisław Brzozowski i inni. Do grona wybitnych twórców literatury światopoglądowej zalicza się także księdza Radziszewskiego.

Otrzymał następujące godności kościelne: prałat domowy papieski (1911), kanonik włocławskiej kapituły katedralnej (1912), a rząd francuski przyznał mu pośmiertnie odznaczenie uniwersyteckie "Officier de l'Instruction Publique" (1923).

Ksiądz Idzi Radziszewski zmarł 21 II 1922 r. Zmarł przedwcześnie, gdy najważniejsze dzieło jego życia Katolicki Uniwersytet Lubelski był zaledwie u początku swej działalności. Pochowano go w Lublinie, na cmentarzu przy ulicy Lipowej. W Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku nazwisko księdza Idziego Radziszewskiego zostało umieszczone na tablicy poświęconej zmarłym rektorom i profesorom, w auli św. Tomasza znajduje się jego fotograficzny portret, zaś we włocławskiej katedrze umieszczono ku jego czci epitafium.