Ks. Florian z Gniewkowa

(?-1563), ksiądz, wikariusz i wicekustosz kolegium wikariuszy we Włocławku, pierwszy znany skryptor włocławski.

Dokładne daty jego życia są nieznane. Po raz pierwszy notowany w dokumentach w 1531 r. Pochodził z Gniewkowa, miasta na Kujawach. W aktach notowany jest jako honorabilis, czyli szlachcic. Należał do grona kolegium wikariuszy katedry włocławskiej. Na jej wicekustosza został wybrany w listopadzie 1544 r. przez kapitułę katedralną. W 1550 r. został powołany, wraz z Maciejem Chalińskim i Janem Orłow, do spisania ustaw wydanych dotychczas przez kolegium wikariuszy przy katedrze włocławskiej.

W dziejach Włocławka zapisał się przede wszystkim jako znany skryptor, prowadzący swoją pracownię (skryptorium) przy miejscowej szkole katedralnej, w której uprzednio nauczył się sztuki kaligrafowania. Pracował w niej nie tylko osobiście, ale jako zarządcą skryptorium zatrudniał w niej także innych kopistów, którzy pod jego kierunkiem przepisywali na zamówienie przede wszystkim księgi liturgiczne.

Dotychczas zachowały się dwie wielkie księgi liturgiczne przez niego sygnowane. Są to dwutomowe graduały (księgi zawierające śpiewy liturgiczne stanowiące część formularza mszalnego); oba napisane na zlecenie Macieja Drzewickiego, który jako biskup kujawski, odchodząc na arcybiskupstwo gnieźnieńskie, polecił sporządzić taki graduał dla użytku katedry włocławskiej (wykonany w 1531 r.) — zachowany w Bibliotece Seminarium Duchownego we Włocławku (ms. 1 i 2); drugi natomiast jako arcybiskup gnieźnieński (i prymas Polski) dla użytku katedry gnieźnieńskiej (wykonany w 1536 r.)-zachowany w Bibliotece Kapitulnej w Gnieźnie (ms. 195 i 196). Ten drugi graduał wykonał Florian z Gniewkowa na pewno osobiście (na co musiał poświęcić około roku żmudnej pracy), jako skryptor (piszący tekst) i notator (piszący nuty), natomiast iluminacje są zapewne dziełem kogoś innego, Graduał włocławski (ms. 1 i 2) - dotychczas także jemu przypisywany (na podstawie własnoręcznego zapisu stanowiącego kolofon księgi ms. 1-k. 1v) przez ogół badaczy według badań z ostatnich dziesiątków lat XX w. wydaje się dziełem innych osób: J. Byczak-Byczkowska twierdzi, że jest on dziełem anonimowego skryptora włocławskiego, działającego pod kierunkiem Floriana, a Z. Rozanow (KZSP)-nie wiadomo jednak na jakiej podstawie przypisuje jego napisanie Mikołajowi z Tuliszek; natomiast iluminacje wykonał prawdopodobnie Albertus Golub.

Zapewne pod kierunkiem Floriana z Gniewkowa powstały w skryptorium przy włocławskiej szkole katedralnej dwa inne rękopisy, mianowicie dwutomowy antyfonarz (ms. 4 i 5), będący częścią wspomnianej wyżej fundacji bp. M. Drzewickiego dla katedry włocławskiej w 1531 r.

Księgi wykonane pod kierunkiem Floriana z Gniewkowa, lub przez niego samego, naprawiane przez introligatorów co kilkadziesiąt lat, używane były w liturgii przez kilka wieków; we Włocławku naprawiano je jeszcze w końcu XVII w., co świadczy, że musiały być używane przynajmniej na początku następnego wieku, natomiast w Gnieźnie - jeszcze na początku XX w.

Florian zajmował się także rozprowadzaniem (sprzedawaniem) w imieniu kapituły katedralnej drukowanego, na zlecenie bp. Łukasza Górki, brewiarza włocławskiego (tłoczonego w Krakowie u Hieronima Wietora w 1543 r.). Z całego nakładu wynoszącego 700 egzemplarzy udało mu się za swego życia (przez 20 lat) rozprowadzić ok. 560 egz. Reszta pozostała w u z Niesułkowa, następcy Floriana na stanowisku wicekustosza, a zarazem miejscowego introligatora, który prawdopodobnie oprawiał także księgi wytwarzane przez miejscowe skryptorium. Z akt włocławskiej kapituły katedralnej wynika, że ks. Florian zmarł w 1563 r. (przed 11 III) we Włocławku i tutaj został pochowany.