Ks. Bonawentura Metler

(1866-1939), ksiądz, astronom, zamordowany przez Wehrmacht.

Urodził się 6 VII 1866 r. w miejscowości Ciążeń, w pow. Słupca, w guberni kaliskiej. Jego rodzicami byli Bernard i Maria z d. Winnicka, należący do stanu szlacheckiego. Ojciec pracował jako urzędnik sądowy. Matce zawdzięczał wychowanie religijne i początkowe wykształcenie. Zarówno ze strony ojca, jak i matki członkowie rodzin brali udział w powstaniach narodowych. Wykształcenie początkowe otrzymał w domu rodzinnym, co świadczyło o zamożności rodziców. Na podstawie egzaminu wstępnego został przyjęty do Męskiego Gimnazjum Klasycznego w Kaliszu, słynącego z wysokiego poziomu nauczania. Nauka w szkole trwała 8 lat. Przebywał w szkole w latach 1875-1883. Należał do najzdolniejszych uczniów. Poznał zarówno języki klasyczne, jak i nowożytne. Naukę w gimnazjum zakończył uzyskaniem świadectwa dojrzałości, które pozwalało mu podjąć studia wyższe.

Bezpośrednio po uzyskaniu świadectwa dojrzałości wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku. Studia seminaryjne trwały wówczas 5 lat. Mimo represji carskich nauka i wychowanie seminaryjne odbywały się według zasad kościelnych. Poziom wykształcenia seminaryjnego we Włocławku był wówczas wysoki, dzięki wybitnym profesorom filozofii i teologii. Władze seminaryjne i diecezjalne w tym czasie zdolnych kleryków lub młodych kapłanów kierowały na dalsze studia teologiczne do Akademii Duchownej w Petersburgu, gdzie mogli zdobywać stopnie akademickie, a potem piastować wyższe godności kościelne. Po ukończeniu czwartego roku studiów seminaryjnych został skierowany w 1887 r. na dalsze studia do Petersburga. Studiował tu jednak tylko jeden rok, bowiem zimny klimat stanowił duże zagrożenie dla jego zdrowia. Z tego powodu wyjechał z Petersburga do Włoch z zamiarem kontynuowania studiów teologicznych. Tę jego decyzję zaakceptowała władza diecezjalna. W dniu 18 XI 1888 r. przyjął święcenia kapłańskie z rąk abp. Alojzego Zorn w Gorycji we Włoszech. Odtąd studiował teologię w Rzymie. Jednocześnie kształcił się w zakresie sztuki kościelnej w dziedzinie architektury i malarstwa. Celem pogłębienia tej wiedzy pod- jął dalsze studia w Monaco, Paryżu i Londynie. Podczas zwiedzania muzeów malarstwa w Ameryce odkrył obraz Jana Sossoferata z 1605 r. Depositio de Cruce. Obraz ten gruntownie odrestaurował.

Studia, jak i podróże naukowe wymagały znacznych nakładów finansowych. W tych okolicznościach podjął pracę w szkołach jako nauczyciel języków obcych. Uczył gramatyki języka angielskiego i francuskiego. Napisał w tym celu Grammaire anglaise i French pronuntiation. Dla polskich studentów teologii napisał gramatykę języka niemieckiego. Pogłębiał swoją wiedzę na uniwersytetach w Oksfordzie i na Sorbonie. Nie wiadomo jednak, czy uzyskał jakieś stopnie akademickie. W latach 1902-1903 wziął udział w wyprawie naukowej na Oceanie Indyjskim. Prowadził wówczas badania nad wodorostami oceanicznymi. Owocem jego badań była rozprawa pt. Les Algues Marines-L'Ocean Indien 1902, ogłoszona drukiem w Australii.

Po powrocie z tej wyprawy naukowej podjął studia w 1904 r. na Sorbonie, na Wydziale Matematycznym, specjalizując się w zakresie astronomii. Skonstruował wówczas duży teleskop, który w przyszłości zamierzał przywieźć do Polski. Wy- bitny astronom Camilius Flammarion, nauczyciel akademicki Metlera, wysoko ocenił to dzieło. W tym czasie był kapelanem w Instytucie św. Kazimierza w Juvisy sur Orge pod Paryżem, w którym przebywali polscy patrioci weterani powstań narodowych. W tym zakładzie pracowały i kierowały nim polskie siostry zakonne ze Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego f Paulo, zwane szarytkami. Jednakże socjalistyczne władze francuskie zlikwidowały polski Instytut św. Kazimierza, a polskie siostry zakonne i kapelana wydaliły z Francji. Przybyle z Francji siostry szarytki znalazły pracę w Schronieniu św. Antoniego dla Paralityków i Sierot w Częstochowie pod Jasną Górą, prowadzonym przez hrabinę Marię Czarnecką. W tymże zakładzie opiekuńczym kapelanem został ks. B. Metler, po przybyciu do Polski dopiero dnia 17 IV 1908 r., gdyż wracając do kraju krótko przebywał w Rzymie, gdzie spotkał się z papieżem Piusem X. Równocześnie bp włocławski Stanisław K. Zdzitowiecki mianował go prefektem w szkołach ludowych w Częstochowie, w tym także w szkole zakładowej w Schronieniu św. Antoniego. Obok obowiązkowych zajęć szkolnych prowadził działalność popularyzatorską w dziedzinie wiedzy astronomicznej wśród młodzieży szkół średnich. Podejmował starania u władz miejskich celem zorganizowania obserwatorium astronomicznego w Częstochowie, w którym planował umieścić własny teleskop. Według jego poglądów, poznawanie wszechświata miało prowadzić do głębszej wiedzy o Bogu. Kilka lat później był także nauczycielem religii w szkołach średnich, co jeszcze bardziej ułatwiało mu popularyzowanie swojej dziedziny wiedzy. Należał do Koła Księży Prefektów w Częstochowie. Ta jego działalność znalazła uznanie u bp. Zdzitowieckiego, który w dniu 13 VII 1914 r. mianował go kanonikiem honorowym kapituły kolegiackiej w Kaliszu. Podczas I wojny światowej przebywał w Stanach Zjednoczonych, dokąd wyjechał z obawy przed Niemcami.

Po zakończeniu działań wojennych powrócił do Polski, do diecezji włocławskiej, a bp Zdzitowiecki mianował go administratorem nowej parafii w Garnku k. Radomska, uposażonej przez ród Reszków, z którym bardzo się zaprzyjaźnił. Przebywał tu zaledwie kilka miesięcy, już bowiem 19 III 1919 r. został mianowany proboszczem w parafii Kruszyna, której patronat należał do rodu Lubomirskich. Zasłynął tutaj jako dobry duszpasterz. Szczególnie znane były jego kazania, wygłaszane do stacjonujących w tej miejscowości polskich żołnierzy (do stycznia 1920). Odremontował, zniszczoną podczas działań wojennych, świątynię parafialną. Podczas panującej epidemii grypy, zwanej hiszpanką, z narażeniem własnego życia niósł posługę kapłańską umierającym, sam jednak zaraził się, a swoje wyzdrowienie przy- pisywał pielgrzymce do Lourdes i leczeniu we Francji. Powróciwszy do Kruszyny spotkał się z dużą opozycją ze strony radykalnych działaczy chłopskich (thugutowców). Powodem tych wystąpień była ożywiona działalność duszpasterska w parafii głownie misje parafialne prowadzone przez oo. redemptorystów i zorganizowanie kilku stowarzyszeń religijnych.

Jako wszechstronnie wykształcony duchowny brał udział w Zjeździe dla Organizacji Nauki w Polsce, który odbył się w dniach 7-10 IV 1920 r. w Warszawie. Wygłosił wówczas referat na temat roli i znaczenia nauk teologicznych wśród innych dyscyplin naukowych. W tym czasie miał zamiar zorganizować ośrodek szerzenia wiedzy astronomicznej we Włocławku. Za sprawą biskupa pomocniczego Władysława Krynickiego zabiegał o możliwość nauczania astronomii w gimnazjum i liceum biskupim w tym mieście. Planował szerzyć wiedzę o wszechświecie wśród inteligencji we Włocławku. Największą inwestycją w tej dziedzinie miało być obserwatorium astronomiczne. Jednak z powodu braku finansów nie można było jej zrealizować. Ale tego czego nie zdołał zrealizować we Włocławku, dokonał w Częstochowie. Władze miejskie w Częstochowie oddały budynek w parku podjasnogórskim z przeznaczeniem na obserwatorium astronomiczne, które miał urządzić. W zorganizowanym obserwatorium prowadził praktyczne zajęcia z młodzieżą, a jednocześnie wygłaszał na ten temat prelekcje. Nadto zorganizował Popularne Towarzystwo Astronomiczne w Częstochowie, działające od 25 II 1923 r. Honorowym prezesem tego Towarzystwa był Camilius Flammarion, a faktycznym prezesem był ks. Metler. Jednocześnie upadły plany organizowania przez niego ośrodka wiedzy astronomicznej we Włocławku.

Na mocy bulli papieża Piusa XI Vixdum Poloniae unitas z 28 X 1925 r. został inkardynowany do nowo powstałej diecezji częstochowskiej. Pierwszy bp częstochowski Teodor Kubina zaakceptował jego działalność w zakresie popularyzowania wiedzy astronomicznej w Częstochowie. W dniu 14 V 1932 r. został przeniesiony na stanowisko proboszcza do parafii Maluszyn, gdzie miał doprowadzić do uspokojenia pomiędzy miejscowym dziedzicem Potockim a proboszczem. Zadanie to zrealizował, ale tamtejsze warunki klimatyczne szkodziły jego zdrowiu (chorował na płuca). Z tego powodu został przeniesiony na takie samo stanowisko do parafii Parzymiechy, gdzie suchy klimat i położenie wśród sosnowych lasów sprzyjały kuracji. Nie zaniedbywał pracy duszpasterskiej i konserwatorskiej przy miejscowym kościele parafialnym, w czym otrzymywał znaczną pomoc od miejscowych dziedziców Potockich. Jako prezes Popularnego Towarzystwa Astronomicznego w Częstochowie skierował do władz miejskich projekt budowy stacji astronomicznej w dzielnicy Zacisze, która powinna być włączona do sieci międzynarodowych stacji prognozowania pogody.

W sierpniu 1939 r. do przygranicznej z Niemcami miejscowości Parzymiechy przybywały oddziały Wojska Polskiego. W czasie nabożeństw wygłaszał patriotyczne kazania, wzywając ludność do obrony polskich granic. Już 1 września został aresztowany przez wojsko niemieckie. Był straszliwie torturowany. W dniu 2 września został zamordowany we wsi Jaworzno k. Wielunia, a po kilku dniach pochowany na miejscowym cmentarzu grzebalnym razem z wikariuszem ks. Józefem Daneckim i organistą Władysławem Sobczakiem. Po zakończeniu II wojny światowej ciała zostały ekshumowane i 12 XII 1945 r. pogrzebane uroczyście na cmentarzu grzebalnym w Parzymiechach obok mogił polskich żołnierzy, poległych we wrześniu 1939 r. Uroczystościom przewodniczył bp częstochowski Teodor Kubina. W Parzymiechach istnieje Fundacja im. ks. Bonawentury Metlera o charakterze społeczno-religijnym. Jego imieniem nazwano ulicę oraz zespół szkół powszechnych i gimnazjalnych.