bp Wawrzyniec Goślicki

GOŚLICKI (GOSLICIUS, GRIMALDUS) WAWRZYNIEC h. Grzymała

(ok. 1530/po 1537?-1607), pisarz polityczny, kanonik włocławski, dyplomata, biskup kamieniecki, chełmski, przemyski i poznański.

Urodził się w Goślicach niedaleko Płocka, z nieznanych bliżej rodziców, szlacheckiego pochodzenia, h. Grzymała, stąd nazywany z łacińska Grimaldus vel Grimalius. Miał dwóch starszych braci Pawła (zm. 1590), kanonika krakowskiego, płockiego i kujawskiego, oraz Walentego (zm. 1596), który był podsędkiem płockim. Kanonik włocławski Marcin Goślicki (zm. 1569) i inny Wawrzyniec Goślicki, proboszcz w Sędzinie na Kujawach (w 1598), to zapewne jacyś jego krewni. Studiował w Akademii Krakowskiej, przyjęty na półrocze zimowe 1556/ 1557, wraz z późniejszym kanonikiem włocławskim i arcybiskupem lwowskim Janem Dymitrem Solikowskim (ok. 1539-1603). W 1562 r. ukończył pełny kurs nauk (artes liberaes), uwieńczony podwójnym wawrzynem w filozofii. Dalsze studia odbywał we Włoszech-w Padwie (1567) i Bolonii, gdzie uzyskał doktorat obojga praw, oraz w Rzymie, w którym nawiązał bliski kontakt z wybitnym humanistą Pawłem Manucjuszem. Zdobył wszechstronną wiedzę w zakresie teologii, filozofii, retoryki, prawa, języka greckiego, a także astronomii i matematyki. Ponadto nabył praktyczną krajów, ludzi i obyczajów, którą potrafił wykorzystać w późniejszej działalności pisarskiej i politycznej. W 1564 r. wydał w Padwie (wierszem, po łacinie) De victoria Sigismundi Augusti Serenissimi et Potentissimi Regis Poloniae, okolicznościowy utwór o zwycięstwie nad Moskwą w 1560 r.

W 1568 r. wydał w Wenecji swoje najważniejsze dzieło - De optimo senatore libri duo (wyd. pol. pt. O senatorze doskonałym księgi dwie. W którym są wyjaśnione obowiązki urzędników oraz szczęśliwe życie obywateli i pomyślność państwa, Kraków 2000, w tłum. T. Bieńkowskiego). Przyniosło mu ono nieprzemijającą sławę wielkiego pisarza literatury parenetycznej. W dziele tym, dedykowanym Zygmuntowi I Staremu, opierając się na koncepcjach Arystotelesa, Cycerona i własnych przemyśleniach, przedstawia typ wzorowego męża stanu, humanisty, ale także znawcy prawa, ekonomii, polityki, obyczajów i tradycji swego kraju oraz innych narodów w celu odpowiedzialnego sprawowania rządów. Dzieło to spotkało się z dużym zainteresowaniem i odzewem na zachodzie Europy. W 1593 r. w Bazylei ukazało się jego drugie wydanie, zaś w 1598 r. w Londynie wyszedł przekład angielski (The Counsellor. Exactly pourtraited in two Bookes), który, po skonfiskowaniu przez królową Elżbietę I, ukazał się ponownie w 1607 r. (po jej śmierci) — ze zmienioną stroną tytułową (A Common-Wealth of Good Counsaile. Or, Policies chiefe Counseller, portraited in two Bookes...) i usuniętymi fragmentami dotyczącymi władzy legalnej i pełnomocnictw Korony. Także i to wydanie uległo konfiskacie, co nie przeszkodziło jednak w jego popularyzacji. Ponowne tłumaczenie angielskie, autorstwa torysa Williama Oldiswortha, ukazało się w Londynie w 1773 r. Przypuszcza się, że dzieło W. Goślickiego znał Szekspir i pod jego wpływem stworzył w Hamlecie postać Poloniusza.

Po powrocie do kraju został W. Goślicki mianowany sekretarzem Zygmunta II Augusta, pełniąc różne funkcje i misje polityczne. 5 V 1569 r. został z prowizji bp. Stanisława Karnkowskiego instalowany, przez kanonika, prokuratora Wojciecha Borukowskie- go, na kanonię włocławską jako diakon. Habilitację kanonicką otrzymał na kapitule generalnej w sierpniu 1570 r. W tymże roku wraz z Kasprem Geschkau i Piotrem Rozjuszem był członkiem drugiej komisji bp. S. Karnkowskiego, udającej się do Gdańska w celu wprowadzenia w życie postanowień pierwszej komisji i postulatów finansowych króla. Jako prestimonium otrzymał 6 X 1580 r., po Janie Piotrowskim, wieś Koszanowo, niedaleko Kruszyna pod Włocławkiem. Kanonikiem włocławskim był do 1585 r., jego rezygnację przyjęto w Wolborzu 23 XII tr., przez prokuratora Jana Begiela, kanonika kruszwickiego, w związku z otrzymaniem biskupstwa kamienieckiego. Jako sekretarz królewski brał udział w licznych misjach dyplomatycznych -w 1571 r. udał się na Węgry w sprawie spadku po królewiczu Janie Zygmuncie Zapolyi; w 1575 r. był w Brunszwiku w celu uzyskania spadku po zmarłej bezpotomnie księżnej Zofii, córce Zygmunta Starego, a żonie księcia brunszwickiego Henryka. Odegrał znaczną rolę w czasach pierwszego i drugiego bezkrólewia. Po wyborze Stefana Batorego na króla szybko przeszedł na jego stronę, utrzymując nadal godność sekretarza królewskie- go. Przy boku króla brał udział w wyprawie przeciw zbuntowanemu Gdańskowi w 1577 r. W tym samym roku przedłożył księciom saskiemu Augustowi i brandenburskiemu Jerzemu prośbę o pomoc przeciw Moskwie. W 1584 r. we Frankfurcie nad Odrą przewodniczył komisji polskiej prowadzącej pertraktacje w sprawie dóbr i majątku po Zofii Jagiellonce. Na sejmie warszawskim w 1585 r. wygłosił w imieniu duchowieństwa koronnego mowę do króla, przedstawiającą zadania Kościoła w dziedzinie praw i przywilejów (publikowana 1585, b.m.w.). W czasach Stefana Batorego zbliżył się do Jana Zamoyskiego i z reguły popierał jego program polityczny. Tolerancyjne poglądy nie zyskiwały mu uznania w oczach elit kościelnych, zwłaszcza u jezuitów, gdy stanął po stronie Akademii Krakowskiej w ich sporach z uczelnią. Poważny zatarg z episkopatem miał też miejsce na sejmie konwokacyjnym w 1587 r., gdy biskupi nie chcieli wyrazić zgody na potwierdzenie aktu konfederacji warszawskiej z 1573 r. W. Goślicki, stawiając na pierwszym planie obowiązek wobec państwa, narażając swoją karierę, jako jedyny z duchowieństwa podpisał akt sejmowy. W hierarchii państwowej i kościelnej awansował powoli. Od Stefana Batorego, krótko przed jego śmiercią, otrzymał (staraniem J. Zamoyskiego) biskupstwo kamienieckie (1587- 1590). W tym samym czasie, również z nadania królewskiego, został opatem komendatoryjnym w Mogile pod Krakowem. Wspólnie ze Stanisławem Szafrańcem zapobiegł zbrojnej konfrontacji na elekcyjnym (27 VII 1587), rozwiązując spór konstytucyjny między senatem a prowincją pruską w polu wie przysięgi królewskiej. W 1589 r. brał aktywny udział w pracach sejmu warszawskiego, szczególnie zajął się poprawą prawa ziemskiego i skróceniem procesu egzekucji praw.

Otrzymane od króla Zygmunta III, wkrótce po koronacji, biskupstwo chełmskie nadała mu Stolica Apostolska dopiero w 1590 r. W roku następnym został mianowany (10 V) biskupem przemyskim, gdzie od 3 do 13 I 1594 r. przewodniczył synodowi diecezjalnemu. Mimo że w poglądach był regalistą, miał dużo uznania dla posunięć politycznych J. Zamoyskiego i reprezentował stanowisko pojednawcze w narastającym rozdźwięku pomiędzy królem a kanclerzem. Wyznaczony przez sejm do komisji, która miała pertraktować w sierpniu 1596 r. z posłem cesarskim i legatem papieskim w sprawie pozyskania Polski do wyprawy antytureckiej, stanowczo opowiedział się za utrzymaniem pokoju z Turcją. W 1600 r. starał się na wakujące biskupstwa krakowskie i kujawskie, otrzymał jednak biskupstwo poznańskie, które objął 16 VII 1601 r. W 1603 r. zarządził wizytację wszystkich południowo mazowieckich parafii należących wówczas do diecezji poznańskiej. Bardzo szczegółowe, wzorcowe wręcz relacje, które wtedy powstały, są cennymi źródłami dostarczającymi do dziś wielu informacji o życiu mieszkańców, stanie kościołów, ich wyposażeniu, kondycji szkół, szpitali itp. W swojej diecezji przeprowadził trzy synody (1602, 1603, 1607). W ostatnich latach życia konsekwentnie realizował swą postawę mediatora, łagodził narastające spory między królem a szlachtą. Starał się zapobiegać konfliktom w polityce międzynarodowej, potępiał np. akcję Polaków, którzy wynieśli na tron moskiewski Dymitra Samozwańca, wzywając podczas burzliwych obrad sejmu 1605 r. w swoim wotum do zgody i spokoju.

Zmarł 31 X 1607 r. w Ciążeniu nad Wartą, niedaleko Konina, w posiadłości biskupów poznańskich. Wykonawcy testamentu (w tym i jego siostrzeniec) wystawili mu marmurowy nagrobek w katedrze poznańskiej. Swoją okazałą bibliotekę przekazał dominikanom płockim.