bp Marian Leon Fulman

Swoją patriotyczną postawą, którą okazywał szczególnie w nauczaniu młodzieży, naraził się władzom carskim. Najpierw został odsunięty od nauczania w gimnazjum (1892); zmuszony był utrzymywać się z nadanego mu w 1893 r. przez władzę diecezjalną tzw. etatu proboszczowskiego w parafii Spycimierz. W końcu kwietnia 1893 r. żandarmi rosyjscy przeprowadzili w jego mieszkaniu wielogodzinną rewizję, a potem przesłuchanie w sprawie przynależności do koleżeńskiego związku kapłanów absolwentów Akademii Duchownej w Petersburgu. W 1894 r. został przez władze zaborcze pozbawiony parafii i profesury w seminarium. Pozostającego we Włocławku bez środków do życia profesora, jako swojego ceremoniarza, utrzymywał - podobnie jak znajdującego się w takiej samej sytuacji jego kolegę, ks. Mariana Nassalskiego biskup Bereśniewicz. W styczniu 1895 r. ksiądz Fulman został aresztowany, osadzony na Pawiaku w Warszawie, a następnie skazany na 5 lat zesłania do Niżnego Nowogrodu n. Wołgą. Na podstawie amnestii z 1896 r. uzyskał pozwolenie na powrót do kraju, ale bez prawa zajmowania ważniejszych stanowisk kościelnych, co w praktyce uniemożliwiało mu powrót do Włocławka.

Nie zerwał jednak całkowicie kontaktów z miastem swych studiów seminaryjnych i pracy profesorskiej. Pomimo że nie zajmował żadnego oficjalnego stanowiska we Włocławku, ciągle był tu czynny i wchodził w skład różnych komisji oraz rad diecezjalnych. Władza diecezjalna celowo dawała mu placówki w pobliżu Włocławka, aby miał łatwiejszy dostęp do stolicy diecezji. I chociaż na skutek nacisków władz zaborczych został wreszcie wysłany na kraniec diecezji, nie zaprzestał działalności w tym mieście. Był inspiratorem i współzałożycielem (wraz z kilkunastoma kapłanami diecezji kujawsko-kaliskiej) spółki „Cuiavia”, powstałej 24 IV 1908 r., która miała za cel prowadzenie drukarni (Drukarnia Diecezjalna), wydawnictwa książek i czasopism, księgarni, handel artykułami kościelnymi, jak również nabywanie domów i nieruchomości potrzebnych do takiej działalności. Z czasem zrzekł się udziału w tej spółce na rzecz diecezji włocławskiej.

Zaraz po powrocie z zesłania władza diecezjalna powierzyła mu obowiązki rektora kościoła pobernardyńskiego w Piotrkowie Trybunalskim (1896- 1899), a potem proboszcza w Lubieniu (1899-1901), Kowalu (1901-1903) i Rozprzy (1903-1907). Wreszcie w sierpniu 1907 r. bp. Stanisławowi Zdzitowieckiemu udało się uzyskać zatwierdzenie moskiewskie dla nominacji księdza Fulmana na proboszcza parafii św. Zygmunta w Częstochowie, liczącej wówczas około 60 tys. wiernych. Tutaj odnowił kościół parafialny i przyczynił się znacznie do wybudowania kościoła Świętej Rodziny, który stał się ośrodkiem odrębnej parafii, a następnie katedrą powstałej w 1925 r. diecezji częstochowskiej.

Ksiądz Fulman stosował nowoczesne metody w pracy duszpasterskiej. Był wielkim miłośnikiem i propagatorem śpiewu kościelnego, przede wszystkim polskich pieśni religijnych. Wszędzie zakładał kółka żywego różańca, a także bractwa, np. bractwo Niepokalanego Poczęcia i Nieustającej Pomocy NMP w Piotrkowie.

Jako jeden z elementów pracy duszpasterskiej propagował działalność społeczną i oświatową. Przyniosło mu to ogólny szacunek i znaczny wpływ na księży w całym Królestwie Polskim. W 1905 r. (12 XII) przewodniczył w Warszawie zjazdowi księży ze wszystkich diecezji zaboru rosyjskiego, poświęconemu sprawom narodowym i społecznym. Był przewodniczącym włocławskiej komisji diecezjalnej do spraw społecznych. Brał udział w działalności Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich, założonego w 1906 r. w Warszawie przez ks. Marcelego Godlewskiego, a potem rozszerzonego także na inne miasta polskie. W 1907 r. został wybrany na wiceprezesa zarządu koła księży patronów Stowarzyszenia. W sporze o rolę księży patronów w kołach Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich opowiedział się za poglądem, że powinni się oni ograniczyć do spraw moralności i religii, a nie rozciągać swych uprawnień na całokształt spraw Stowarzyszenia (przeciwny pogląd lansował jego częstochowski wikariusz, ks. Włodzimierz Jakowski, także wybitny działacz społeczny). Po 1907 r. był założycielem i członkiem Towarzystwa Opieki Szkolnej w guberni piotrkowskiej, a także członkiem zarządu kółek rolniczych w Częstochowie.

Godna uznania jest także jego praktyczna działalność społeczna w kierowanych przez niego parafiach. W Piotrkowie zorganizował bibliotekę, liczącą kilka tysięcy książek o tematyce religijnej i świeckiej; w Kowalu - straż ogniową i kasę pożyczkowo-oszczędnościową; w Rozprzy kółko rolnicze. Szczególnie szeroką działalność społeczną, także w środowiskach robotniczych, rozwinął w Częstochowie.

Angażował się też w działalność społeczno-narodową i polityczną; był działaczem Ligi Narodowej i współpracował z czasopismem „Dla swoich" (1902-1904), wydawanym dla duchowieństwa zaangażowanego w działalność Ligi; w 1905 r. został wybrany - z ramienia endecji - w guberni piotrkowskiej na posła do I Dumy Państwowej (należał w niej do Koła Polskiego kierowanego przez Romana Dmowskiego). Należał do chrześcijańskiej demokracji i wszedł w skład powołanego 30 VIII 1907 r. jej „tymczasowego zarządu”, jako jego wiceprzewodniczący. Podczas I wojny światowej - jako radny i członek Magistratu m. Częstochowy prowadził akcję charytatywną, obejmując nią także Żydów (za co tamtejsza gmina żydowska podziękowała mu specjalnym pismem).

Kolejną dziedziną działalności księdza Fulmana była praca redaktorska. W latach 1906-1907 wyda- wał i redagował miesięcznik teologiczno-pasterski „Wiadomości Pasterskie" (wychodzące w Piotrkowie), uważane powszechnie za organ młodszej generacji duchowieństwa Królestwa Polskiego, propagujące nowe prądy oraz idee w katolicyzmie. Był też pierwszym i redaktorem „Kroniki Diecezji” (formalnie w latach 1907- 1908; faktycznie prawdopodobnie tylko do końca 1907 r.). Przyczynił się do powstania w 1909 r. „Ateneum Kapłańskiego", czasopisma teologicznego wydawanego przez profesorów seminarium włocławskiego, i współpracował z nim w pierwszych latach jego istnienia.

Ksiądz Fulman pracował w diecezji włocławskiej do 1918 r. Dnia 24 IX tego roku został mianowany przez papieża Benedykta XV biskupem lubelskim. Konsekrację przyjął w Warszawie 17 XI 1918 r. Obowiązki biskupa lubelskiego pełnił przez 27 lat. Wprowadził korzystne zmiany administracyjne w diecezji, starał się o podniesienie poziomu intelektualnego kapłanów i świeckich, popierał działalność oświatową, kulturalną i społeczną. Współpracował z ks. Idzim Radziszewskim (także kapłanem diecezji włocławskiej) przy organizowaniu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, a potem opiekował się nim jako jego wielki kanclerz. Dzięki jego zabiegom zostały wybudowane w Lublinie: gmach gimnazjum biskupiego (1923), dom dla księży emerytów, Dom Katolicki. Erygował 86 nowych parafii; z jego inicjatywy wybudowano 40 kościołów. Zapoczątkował wydawanie „Wiadomości Diecezjalnych Lubelskich" (1918). Przeprowadził synod diecezjalny (25-27 IX 1928) oraz zorganizował pierwszy w dziejach diecezji Kongres Eucharystyczny (8-9 IX 1934).

W czasie ostatniej wojny, 17 XI 1939 r., został aresztowany przez Niemców na podstawie fikcyjnego zarzutu przechowywania broni i skazany na śmierć, a następnie „ułaskawiony" i osadzony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen (Oranienburg pod Berlinem). Od 1940 r. przebywał pod nadzorem gestapo w Nowym Sączu. W tym czasie kierował diecezją przez księży Z. Surdackiego i J. Kruszyńskiego (kapłana diecezji włocławskiej) jako wikariuszy generalnych. Powrócił na stolicę biskupią do Lublina 10 II 1945 r. i przystąpił do odbudowywania struktur diecezjalnych.

Umiłowanym polem pracy bp. Fulmana było piśmiennictwo katolickie. Osobno wydał: opracowanie, które wywołało ożywioną dyskusję Rytuał rzymski a piotrkowski. Studium prawno-liturgiczne (Kraków 1896); modlitewnik dla młodzieży szkolnej Skarbiec odpustów (Warszawa 1893); książkę do nabożeństwa długo używaną w diecezji włocławskiej Maj i październik w nabożeństwach kościelnych (Włocławek 1893). Poza tym opublikował: Orate invicem. Modlitwy za współkapłanów (Włocławek 1894), Święci Pańscy, czyli dzieje Kościoła katolickiego w żywotach świętych (Warszawa 1899). Ponadto był autorem około 120 artykułów drukowanych w Encyklopedii kościelnej Nowodworskiego oraz w czasopismach: "Wiadomości Pasterskie", „Przegląd Katolicki”, „Ateneum Kapłańskie”, „Kronika Diecezji Kujawsko- Kaliskiej”. W swoich publikacjach podejmował przede wszystkim zagadnienia z zakresu prawa kanonicznego i liturgiki; nie brak w nich także artykułów dotyczących problematyki społeczno-duszpasterskiej.

Posiadał wyróżnienia: doktorat honoris causa KUL, a z państwowych- Wielką Wstęgę z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (9 XI 1931). Zmarł 18 XII 1945 r. w Lublinie i został pochowany w podziemiach katedry lubelskiej. We Włocławku jego nazwisko widnieje na tablicy upamiętniającej zmarłych rektorów i profesorów w Seminarium Duchownym. Katolicki Uniwersytet Lubelski uhonorował go za życia Księgą pamiątkową (cz. 1-3, Lublin 1939).