bp Jan Dymitr Solikowski

Na początku 1564 r. napisał elegię satyryczną pt. Quaerimonia calamitos Ducatus Lithuaniae ad serenissimum regem Poloniae, w której rozwijał poglądy o wątpliwych korzyściach unii Litwy z Polską. W 1564 r. przeszedł na katolicyzm i przyjął być może w tym czasie święcenia kapłańskie. W tym samym roku został sekretarzem w kancelarii króla Zygmunta Augusta, któremu zadedykował alegoryczny, odwołujący się do Apokalipsy św. Jana, utwór prozą pt. Wizerunek udręczonej a utrapionej Rzeczypospolitej, w którym sygnalizował zmianę poglądów i głosił pochwałę króla dążącego do uzdrowienia kraju, w myśl szlacheckiego programu reform. Utwór ten J.D. Solikowski anonimowo wydał około 1580 r.

W kancelarii królewskiej, prowadzonej przez Walentego Dembińskiego, J.D. Solikowski został włączony do zespołu zajmującego się sprawami polityki bałtyckiej i pruskiej. W latach 1564-1570 brał udział w wielu poselstwach (Szczecin, Gdańsk, Prusy Książęce, Dania, Lubeka, Rostock, Królewiec), związanych z polityką północną Rzeczypospolitej.

W 1570 r. powstał najsłynniejszy literacki utwór J.D. Solikowskiego (wyd. pod krypt. I.S.D.), pt. Lukrecja rzymska i chrześcijańska, wzorowany na fragmentach Fasti Owidiusza, w którym przeciwstawiał się tradycji pogańskiej (tu antycznej i włoskiej) i kierował uwagę czytelników ku chrześcijańskim i narodowym wzorcom osobowym. We wrześniu 1571 r. przybył do Heilsbergu (ob. Lidzbark Warmiński) i jako komisarz królewski doprowadził do wyboru Marcina Kromera na koadiutora biskupstwa warmińskiego. Po śmierci króla Zygmunta Augusta włączył się czynnie w sprawy państwa i przyszłej elekcji, wypowiadając swoje opinie w anonimowych, szeroko kolportowanych utworach publicystycznych (wydał je J. Czubek w Pismach politycznych z czasów pierwszego bezkrólewia, Kraków 1906). Popierał w nich kandydatury Habsburga i Henryka Walezego.

W swoich pismach J.D. Solikowski sięgał po różne argumenty, wśród których bardzo ważne miejsce osiągnęła problematyka morska, gdzie dał się poznać jako płomienny propagator silnej Polski na morzu. Rozmowy kruszwickiej z 1573 r. pochodzą słynne, wielokrotnie później powtarzane, jego słowa: ..[...] każdemu panu i narodowi więcej na morskim państwie zależy niźli na ziemskim, bo i więtsze a prętsze pożytki morzem niźli ziemią, i więtsze a prętsze szkody i niebezpieczeństwa przychodzą. Dlatego kto ma państwo morskie, a nie używa go albo je sobie da wydzierać, wszytkie pożytki od siebie oddala, wszytkie szkody na się przywodzi, z wolnego niewolnikiem się stawa, z bogatego ubogim, z swego cudzym, z pana kmieciem, co jest sprośność wielka i głupstwo".

W lutym 1574 r., oczekując na przybycie króla elekta, uczcił pogrzeb ostatniego Jagiellona mową „In funere D. Sigismundi Augusti [...] oratio", dając w niej zwięzły rys jego panowania i zasług. Zaś z okazji wjazdu Walezjusza ogłosił wierszowany panegiryk Urania sive coelestis electio (Kraków 1574). Używał też swego pióra do wsparcia Henryka Walezego w jego konflikcie z opozycją szlachecką. Po ucieczce Walezego, z inicjatywy biskupa kujawsko-pomorskiego Stanisława Karnkowskiego udał się do Francji, aby nakłonić króla do powrotu. Po niepowodzeniu misji, w 1575 r. powrócił do kraju i udał się do Wolborza do bp. S. Karnkowskiego, gdzie zapewne ukończył pisanie „Rozmowy o odjeździe regis christianissimi Galliarum et Poloniae”. W utworze tym, w zachowanej pierwszej części dialogu (Rozmowa Gąski z św. Bartłomiejem), usprawiedliwiał wyjazd Henryka z Polski. Po podwójnej elekcji ks. Ferrary Alfonsa d'Este i księcia siedmiogrodzkiego Stefana, przyłączył się, pod wpływem bp. S. Karnkowskiego, do zwolenników Stefana Batorego i w marcu 1576 r. udał się, z polecenia biskupa, do nadgranicznego Śniatynia, by przywitać elekta i wybadać jego przekonania religijne. W tym czasie J.D. Solikowski objął obowiązki sekretarza w kancelarii koronnej i otrzymał z rąk biskupa włocławskiego S. Karnkowskiego scholastię włocławską (po Janie Tarnowskim, mianowanym na prepozyta). Instalowany na kapitułę włocławską 19 V 1576 r., przez Andrzeja Naramowskiego i Macieja Karskiego, stawił się osobiście. Jego szlachecki herb (Bończa) zaprzysięgli Jan Gorzkowski i Stanisław Romatowski. Do obowiązków scholastyka w kapitule włocławskiej (w której szedł on przed kustoszem i kantorem) należało zarządzanie w jej imieniu szkołą katedralną, dla której wyszukiwał na stanowisko rektora odpowiedniego magistra sztuk wyzwolonych spośród mistrzów Akademii Krakowskiej, której szkoła ta formalnie była filią. Ponadto dbał on gorliwie o jej stan materialny, w 1577 r. zobowiązał się na posiedzeniu kapituły dodawać magistrowi szkoły do jego uposażenia rocznego 5 grzywien. Drugie tyle przeznaczył dla zdobycia większej liczby uczniów, z tej sumy miały być przez magistra wypłacane stypendia uczniom. Obowiązki J.D. Solikowskiego leżały poza katedrą, dając mu swobodę działania. Za każdym razem, gdy przybywał do Włocławka, zawsze bardzo interesował się stanem szkoły i sytuacją uczniów. W aktach diecezji zachowała się informacja, iż 20 IV 1583 r., mając nominację na arcybiskupa lwowskiego, złożył scholastię na ręce bp. Hieronima Rozdrażewskiego, który instalował na nią kanonika krakowskiego Jana Gałczyńskiego.

W 1576 r. J.D. Solikowski został wysłany w imieniu stanów Rzeczypospolitej na sejm Rzeszy do Ratyzbony, aby zapewnić o prawomocności wyboru Stefana Batorego na króla i uzyskać poparcie cesarza Maksymiliana II w staraniach o odnowienie przymierza między Rzeczpospolitą a Cesarstwem. J.D. Solikowski został uwięziony przez niechętnego ustępstwom cesarza Maksymiliana II w Linzu, a uwolniony dopiero po śmierci cesarza (29 IX 1576). 29 XI 1576 r. zdał sprawozdanie ze swojej misji na sejmie toruńskim. Podczas wyprawy Batorego na Gdańsk w 1577 1. przebywał przy królu i czynnie uczestniczył w jego poczynaniach politycznych. W 1579 r. w Wilnie zredagował, na polecenie króla, dyplom erygujący Akademię Wileńską (1 IV). Uczestniczył też w pierwszej moskiewskiej wyprawie Batorego na Połock, zaś jesienią 1580 r został wyznaczony przez króla do pertraktacji z posłami Rygi w sprawie złożenia mu hołdu, który odebrał w imieniu króla 7 IV 1581 r. Po układzie w Jamie Zapolskim (15 I 1582) i odzyskaniu Inflant brał udział w organizowaniu tam struktur Kościoła. Za zasługi dla Kościoła otrzymał kustodię sandomierską i scholastię przy kapitule katedralnej we Lwowie, gdzie utworzył już w 1581 r Bractwo św. Anny (które po 1589 r. rozpropagowano w całym kraju), dając mu za zadanie obronę Kościoła katolickiego i doktryny Trójcy Świętej. 28 III 1583 r. został J.D. Solikowski prekonizowany arcybiskupem Iwowskim, zaś 24 czerwca konsekrowany przez nowego prymasa S. Karnkowskiego w Kaliszu i 1 lipca odbył ingres do lwowskiej katedry. Odtąd jako senator miał wpływ na najważniejsze decyzje polityczne w kraju. Na sejmie warszawskim w 1585 r. inaugurował odprawianie mszy o Duchu Świętym, zaś na zjeździe konwokacyjnym w 1587 r (po śmierci Batorego), z powodu choroby prymasa S. Karnkowskiego, reprezentował interesy Kościoła. Obowiązki senatorskie wypełniał niemal do końca życia, uczestnicząc we wszystkich sejmach w latach 1590-1601, z reguły popierając politykę królewską. Na sejmie 1597 r. optował za przystąpieniem Rzeczypospolitej do ligi antytureckiej. W latach 1598-1599, wraz z kanclerzem litewskim Lwem Sapiehą, kierował pracami komisji ds. reorganizacji Inflant.

Jan D. Solikowski w swojej metropolii pracował usilnie nad podnoszeniem jakości życia religijnego, szerzył kult maryjny i Najświętszego Sakramentu. W 1584 r sprowadził do Lwowa jezuitów. Odbudowywał kościoły, popierał banki pobożne, skrzynki św. Mikołaja i Bractwo św. Łazarza. Dążył do złączenia Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej z Rzymem, został generalnym zarządcą Stolicy Apostolskiej na Mołdawię, przyczyniając się do erygowania (7 1 1591) diecezji w Baku. Przewodniczył zjednoczeniowemu synodowi w Brześciu Litewskim (16 X 1596) i z polecenia papieża Klemensa VIII brał w opiekę nowo powstały Kościół unicki.

Jako publicysta i pisarz polityczny J.D. Solikowski korzystał z tradycji retorycznej, argumentował starannie, dbał o dowody rzeczowe, starał się zaciekawić i wywołać napięcie emocjonalne u czytelników. Pisał także dzieła o charakterze historycznym, np. w latach 1589-1597 napisał Commentarius brevis rerum Polonicarum a morte Sigismundi Augusti (Gdańsk 1647), w którym przedstawił ze swojego punktu widzenia, w porządku chronologicznym, wydarzenia z lat 1572-1590, kładąc nacisk na zasługi abp. S. Karnkowskiego i własne. W 1603 r. ogłosił w Krakowie, odznaczające się wysokimi walorami Adiunctum testamentium, rozważania i pouczenia o treści moralnej, skierowane do przyjaciół, do których dodatek pt. Paraphrasis dołączył Maciej Sisinius, późniejszy kanonik włocławski. 14 VII 1601 r J.D. Solikowski sporządził testament, w którym obdarował kościoły, szpitale i katedrę lwowską, a także kolegiaty w Łęczycy i Sandomierzu oraz kościół w Sieradzu. Zmarł we Lwowie 27 VII 1603 r., pochowany został w katedrze lwowskiej. Opis jego nagrobka przytacza Szymon Starowolski w Monumenta Sarmatorum (Kraków 1655, s. 276).