Bp Wojciech Baranowski

(1548-1615), h. Jastrzębiec, bp przemyski, płocki, włocławski (kujawsko-pomorski), abp gnieźnieński i prymas Królestwa Polskiego.

Urodził się w roku 1548, prawdopodobnie w rodowym Baranowie nad Gopłem (parafia Polanowice), jako najstarszy z trzech synów Mikołaja Baranowskiego i Zofii z Gniazdowskich (h. Bogoria). O wykształceniu późniejszego biskupa nie wiadomo nic pewnego - poza tym, że w 1564 r. immatrykulował się na Wydziale Sztuk Wyzwolonych Akademii Krakowskiej (jakkolwiek staropolska historiografia przypisuje mu pobyt na studiach w Italii, Francji oraz w krajach Cesarstwa). Wcześnie natomiast dostał się (już jako kleryk niższych święceń) do kancelarii koronnej - w ostatnich latach panowania króla Zygmunta II Augusta. Znaczniejsza kariera stała się udziałem Baranowskiego dopiero za panowania Stefana Batorego (u jego boku przebywał m.in. podczas oblężenia przez siły polsko-litewskie Pskowa), a to głównie dzięki protekcji sprawującego od 1578 r. urząd kanclerza wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. Przypadły mu wówczas kanonikaty: wpierw kruszwicki (1575) oraz łucki (1579), a następnie gnieźnieński (1580), włocławski (1580) i poznański (1581). Już 2 I 1581 r. został instalowany na prałaturę kantora w kapitule metropolitalnej w Gnieźnie i w tym samym roku, 29 XI, król Stefan Batory powierzył mu wakujący po awansie Hieronima Roz(d)rażewskiego na stolicę biskupią we Włocławku urząd sekretarza wielkiego koronnego. Sprawował go przez trzy i pół roku, po czym 17 I 1585 r. przeszedł na podkanclerstwo (dotychczas pełnioną przezeń funkcję objął z kolei Piotr Tylicki, także późniejszy biskup włocławski), natomiast jeszcze w 1583 r. uzyskał scholasterię łęczycką.

W gronie episkopatu znalazł się w wieku 36 lat, desygnowany 7 VI 1584 r. przez polskiego monarchę na biskupa przemyskiego. Prowizję ze strony papieża Grzegorza XIII uzyskał 11 II 1585 r., natomiast uroczysty akt jego święceń biskupich dopełniony został w krakowskiej katedrze na Wawelu 23 IV tr: głównym konsekratorem był miejscowy ordynariusz Piotr Myszkowski (współkonsekratorami biskup kamieniecki Marcin Białobrzeski i sufragan krakowski Jakub Milewski). Mimo wyniesienia do godności pasterskiej W. Baranowski nadal przebywał u boku króla, pozostając jednym z najbliższych współpracowników Stefana Batorego w ostatnim okresie jego panowania. Znaczącą rolę odegrał również w czasie bezkrólewia 1586-1587, niezmiennie pozostając w obozie politycznym kanclerza Jana Zamoyskiego, co przejściowo naraziło go na konflikt z ówczesnym prymasem Stanisławem Karnkowskim. Mimo jednak tego, iż walnie przyczynił się do obioru na tron polski Zygmunta III Wazy, stosunki Baranowskiego z nowym władcą nie ułożyły się najlepiej. Wprawdzie w roku 1590 król awansował na lepiej uposażone i wyżej postawione w cursus honorum diecezji Rzeczypospolitej Obojga Narodów biskupstwo płockie, wszakże poprzez ten krok zamierzał przede wszystkim zmusić duchownego do złożenia urzędu podkanclerskiego (ze względu na incompatibilitas obu tych dostojeństw). Jako nominat płocki Baranowski podejmował wprawdzie usilne starania, aby podkanclerstwo koronne nadal zachować, niemniej na sejmie u progu 1591 r. zmuszony został przez swoich przeciwników politycznych, wśród których znajdo wał się również prymas Karnkowski, do rezygnacji (4 I). W kilka tygodni później, 30 I 1591 r., papież Grzegorz XIV przychylił się do postulowanej translacji dotychczasowego ordynariusza przemyskiego na stolicę biskupią w Płocku.

Pasterzem diecezji płockiej Baranowski pozostawał przez ponad piętnaście lat, w którym to czasie - zasadniczo odsunięty od wpływu na bieg spraw państwowych - poświęcił się przede wszystkim trosce o powierzony mu Kościół lokalny. M.in. w latach 1593, 1597 oraz 1603 przeprowadził kolejne synody diecezjalne, a równocześnie podjął wizytację poszczególnych dekanatów, na którym to fundamencie przesłał w latach 1595, 1598, 1602 i 1605 relacje dla Stolicy Apostolskiej o stanie biskupstwa. W roku 1596 założył w Pułtusku seminarium duchowne, jak też rozpoczął budowę rezydencji (pałaców) biskupich zarówno w samym Płocku, jak i w Bartodziejowicach, a także w znajdującej się w granicach diecezji poznańskiej Warszawie, która w tamtym czasie stała się siedzibą monarchy oraz dworu królewskiego. Pozostawało to w związku z faktem, że całkowicie nie poniechał kontaktów z najbliższym otoczeniem Zygmunta III Wazy (czego zresztą - jako senator Rzeczypospolitej - nie mógł uczynić) i z polecenia władcy odbył w latach 1595-1596 legację do Rzymu. Nie przestał przy tym myśleć o dalszych awansach, stąd w roku 1600 ubiegał się jakkolwiek bezskutecznie o stolicę biskupią w Krakowie (po kardynale Jerzym Radziwille), co posłużyło kanonikowi kaliskiemu Stanisławowi Grochowskiemu za kanwę dla satyrycznego w wymowie wiersza Babie koło. Dopiero rok 1606 zapisał się w biografii Baranowskiego uzyskaniem przez niego królewskiej nominacji na urząd pasterski w diecezji włocławskiej, postrzeganej jako bezpośredni szczebel do osiągnięcia godności prymasowskiej.

Prekanonizowany 14 V 1607 r. przez papieża Pawła V, na stolicy biskupiej we Włocławku, gdzie wspomagał go sufragan Franciszek Łącki, zasiadał zaledwie przez rok (rządy tu przejął z rąk administrującego lokalnym Kościołem w okresie wakatu archidiakona pomorskiego Baltazara Miaskowskiego, którego mianował swym oficjałem), już bowiem 18 V 1608 r. król Zygmunt III Waza powierzył mu wakujące po śmierci kardynała Bernarda Maciejowskiego arcybiskupstwo gnieźnieńskie. Stanowiło to dla Baranowskiego źródło satysfakcji w dwójnasób, jako że z niedawnej zamiany diecezji płockiej na włocławską „wcale nie był zadowolony, zastawszy zamki i dobra biskupie spustoszone, gospodarstwo zaniedbane, dochody zaledwie w małej części wpływające, jak się pokazuje z listu jego, pisanego do następcy na biskupstwie płockim Marcina Szyszkowskiego. W czasie [swych krótkich] rządów dużo niemniej zrobił dobrego, lubo i tu, podobnie jak w diecezji płockiej, rządy jego więcej surowością niż miłością się odznaczały. W 1607 r. zwołał do Włocławka synod diecezjalny, na którym wiele zbawiennych wydał postanowień, odnoszących się głównie do przywrócenia dawnej karności duchowieństwa, [które to] ustawy synodu jeszcze w tym samym roku ogłosił drukiem w Krakowie u Andrzeja Piotrowczyka" (J. Korytkowski). Rzeczony synod obradował we włocławskiej katedrze 17 IX 1607 r., a jego świadectwem jest edycja Constitutiones synodi dioecesanae Vladislaviensis die XVII Septembris anno MDCVII Vladislaviae in ecclesia cathedrali celebratae ab illustrissimo et reverendissimo domino Alberto Baranowski, episcopo Vladislaviensi et Pomeraniae (Cracoviae 1607). Jako ordynariusz włocławski wziął także udział w obradującym od 8 do 12 X 1607 r. synodzie prowincjalnym prymasa Maciejowskiego w Piotrkowie (Trybunalskim).

Do awansu Baranowskiego na stolicę gnieźnieńską walnie przyczyniły się zmiany w układzie sceny politycznej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów po śmierci, 3 VI 1605 r., kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego, jako że zgodna przez długi czas współpraca dotychczasowego biskupa płockiego z owym mężem stanu stanowiła w oczach ówczesnego monarchy i jego najbliższego otoczenia przeszkodę dla postrzegania hierarchy jako człowieka, na którego lojalność mogli liczyć. Kiedy jednak ów porzucił pozbawione swego przywódcy stronnictwo Zamoyskiego i przeszedł do obozu królewskiego, wynagrodzony został wpierw właśnie translacją na stolicę biskupią we Włocławku, a w kilkanaście miesięcy później powierzeniem mu godności prymasa Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego (obrany przez kapitułę gnieźnieńską 9 VI 1608 r.). Papież Paweł V przychylił się do woli Zygmunta III Wazy i 28 VII 1608 r. przeniósł Wojciecha Baranowskiego z Włocławka do Gniezna, przyznając mu 28 VIII tr. paliusz metropolity. Rządy w archidiecezji gnieźnieńskiej sześćdziesięcioletni hierarcha objął 20 X 1608 r. przez ustanowionego pełnomocnikiem (delegatem) do tego aktu archidiakona pułtuskiego Piotra Grochowickiego, natomiast uroczysty ingres do świętowojciechowej archikatedry odbył 5 XII tr.

Prymasem Baranowski był w sumie siedem lat, przy czym najważniejszym wydarzeniem jego pontyfikatu okazał się odbyty 9 V 1612 r. w Łowiczu synod archidiecezjalny. Kiedy w rok później częściowemu zniszczeniu uległa w pożarze Gniezna prymasowska świątynia (27 IV 1613), przeznaczył znaczne środki na jej restaurację, żywo interesując się postępami prac przy odbudowie. Ich zakończenia nie doczekał, gdyż zmarł w łowickiej rezydencji arcybiskupiej 23 IX 1615 r. Uroczystemu pogrzebowi Wojciecha Baranowskiego, który został pochowany w gnieźnieńskiej archikatedrze (do dziś dnia zachował się w niej wystawiony dla upamiętnienia hierarchy monument nagrobny), przewodniczył 19 X 1615 r. Wawrzyniec Gembicki, będący jego następcą na stolicy biskupiej we Włocławku, a w tamtym momencie desygnowany już przez króla na kolejnego prymasa Królestwa Polskiego.