Bp Wincenty Przerębski

PRZERĘBSKI (PRZEREMBSKI) WINCENTY h. Nowina

(ok. 1450-1513), biskup płocki, kujawski, podkanclerzy koronny.

Urodził się zapewne około 1450 r., gdyż pierwsza dokumentowana informacja pochodzi z 1473 r., kiedy był już pisarzem królewskim. Pochodził z ziemi sieradzkiej, jednak nic pewnego nie można powiedzieć o jego młodzieńczych latach i wykształceniu. Będąc na dworze królewskim, uczestniczył w wielu poselstwach i licznych podróżach króla na Litwę. W 1478 otrzymał kanonię krakowską, a w 1484 r. powierzone mu prowadzenie księgi skarbowej Jagiellończyka. W kolejnych latach Przerębski otrzymuje kolejne beneficja w 1486 r. dziekanię kurzelowską, w 1488 r. kanonię gnieźnieńską, którą obejmuje per procura 29 maja, a w 1495 r. (9 lutego) dziekanię kielecką, którą starał się zamienić na prepozyturę św. Michała na zamku krakowskim. Awansował także w kancelarii królewskiej-przed 2 X 1487 r. został jednym z sekretarzy królewskich, a przed 1497 r. był już pierwszym z nich. Dnia 6 III 1497 r. objął stanowisko podkanclerzego koronnego. Pozostawił po sobie księgę wpisów Metryki Koronnej i 15 dokumentów relacyjnych. Jako podkanclerzy zajmował się także rewizjami nadań, brał udział w komisjach rozjemczych do rozgraniczenia dóbr szlacheckich, redagował traktaty. Jego dziełem były traktaty porozumień polsko-węgierskich w sprawie Mołdawii z 13 VII 1498 r. i 16 IV 1499 r.

Na początku 1498 r. zrezygnował Przerębski z kanonii gnieźnieńskiej i niedługo potem otrzymał królewską nominację na biskupstwo płockie, którą 22 października zatwierdził papież Aleksander VI. W maju 1499 r. zrezygnował z podkanclerstwa. Posługę w diecezji rozpoczął od zwołania kolejnych synodów regulujących istotne sprawy biskupstwa. Uregulował w diecezji sposoby pobierania dziesięcin (statut synodu z 1503 r.), zatwierdził statuty kapituły, dbał o poprawę obyczajów duchowieństwa, polecił uporządkować bibliotekę katedralną, wreszcie poprawił zarządzanie dobrami kościelnymi i erygował w 1503 r. kolegium mansjonarzy przy kolegiacie pułtuskiej. Przejawiał dużo inicjatywy nie tylko w sprawach Kościoła, ale i w kwestiach gospodarczych. Np. lokował w 1502 r. dwa miasta Brok i Wyszków i wystarał się dla nich oraz Pułtuska o przywileje królewskie na doroczne jarmarki. Nadal brał czynny udział w życiu politycznym i kościelnym kraju. Uczestniczył w synodach prowincjonalnych, na posiedzeniu rady królewskiej obradującej w Toruniu, kiedy to omawiano sprawy obrony Prus Królewskich przed atakiem Krzyżaków. Udział w tym posiedzeniu i zaangażowanie W rozwiązywanie ciągle piętrzących się spornych kwestii polsko-pruskich spowodowało, że z czasem stał się jednym z bardziej zręcznych dyplomatów, Z pomocą których realizowana była królewska polityka wobec Prus Królewskich i Zakonu.

Gdy 5 V 1503 r. zmarł biskup kujawski Krzesław z Kurozwęk, Przerębski nieomal natychmiast otrzymał z rąk króla Aleksandra nominację na to ważne z punktu widzenia polityki wobec Prus i Pomorza biskupstwo. Nominacja została 25 VIII 1503 r. zatwierdzona przez papieża Juliusza II. Nim jednak objął rządy, 31 maja biskup nominat kujawski wyznaczony został przez króla na posła na sejmik pruski do Malborka. Tu wraz z Łukaszem Watzenrode, Piotrem Myszkowskim i Mikołajem Kościeleckim mieli rozstrzygnąć bardzo istotne dla Korony kwestie, m.in. obsadzenie wakujących urzędów po śmierci wojewody malborskiego Mikołaja Bażyńskiego, skłonić stany pruskie do poświadczenia przysięgą wierności królowi polskiemu, uchwalić podatki, a także wypracować koncepcję dalszego zarządzania Prusami i ułożenia stosunków z Zakonem.

Objęcie biskupstwa kujawskiego jeszcze bardziej związało Przerębskiego z problematyką pruską. Odtąd sprawy Prus zdominowały niemal całą jego działalność publiczną i im poświęcał bardzo dużo uwagi. W marcu 1504 r. Przerębski był na sejmie walnym w Piotrkowie, kiedy to powierzono mu, wraz z innymi panami, rozstrzygnięcie kilku spornych kwestii majątkowych, a także otrzymał królewskie zatwierdzenie testamentu Piotra Szafrańca z Pieskowej Skały, który to Piotr wyznaczył go egzekutorem swojego testamentu. Czynnie uczestniczył w obradach zjazdu Rady Pruskiej w Toruniu, a także próbował zażegnać przeciągający się spór Gdańska z Toruniem o prawo składu. Zyskał opinię znawcy problematyki pruskiej i zaangażowanego obrońcy interesów Korony. Nic zatem dziwnego, że Aleksander Jagiellończyk, a także kanclerz Jan Laski właśnie jego wskazywali jako najodpowiedniejszego człowieka do rozwiązywania tych problemów. Istotnie, główną domeną jego działalności politycznej pozostawały sprawy Prus, a także Gdańska, gdzie cieszył się uznaniem miejskiego patrycjatu. Był pośrednikiem i powiernikiem Rady miasta Gdańska w wielu sprawach spornych, m.in. z wojewodą brzeskim Mikołajem Kościeleckim, jak i w sporze między Gdańskiem, a biskupem Łukaszem Watzenrode o Szkarpawę i trzy wsie na Mierzei Wiślanej.

Dnia 3 III 1506 r. Aleksander Jagiellończyk wysłał Przerębskiego wraz z Łukaszem Watzenrode, Andrzejem Różą Boryszewskim i Ambrożym Pampowskim z poselstwem do Malborka, na zjazd stanów pruskich, a także zlecił misje dyplomatyczne do wielkiego mistrza Fryderyka Saskiego i księcia słupskiego Bogusława X. Nie wszystkie sprawy udało się wtedy załatwić, ale zasługą Przerębskiego było pomyślne dla Gdańska załatwienie sprawy przynależności Mierzei Wiślanej. On też wraz z pozostałymi członkami poselstwa doprowadził do uchylenia uchwały poprzedniego zjazdu stanów, wykluczającej Radę Gdańska z udziału w posiedzeniach sejmiku pruskiego.

Gdy po śmierci Aleksandra Jagiellończyka sejm elekcyjny dokonał wyboru Zygmunta, syna Kazimierza Jagiellończyka na tron polski, Przerębski nadal czynnie uczestniczył w życiu politycznym. I jak dotychczas zajmował się sprawami Prus Królewskich, Pomorza i Zakonu. Doświadczenie polityczne i uznanie, jakim się cieszył, zostało wykorzystane także przez nowego monarchę, który zasięgał u niego rad w wielu kwestiach i darzył go najwidoczniej wielkim zaufaniem. Stał na czele poselstwa polskiego na zjazd stanów Prus Królewskich w czerwcu 1507 r., a także był jednym z delegatów na zjazd w Chojnicach z przedstawicielami księstwa zachodnio-pomorskiego. Stanowisko Korony wobec Prus Królewskich miał Przerębski okazję przedstawić na kolejnym zjeździe stanów, który obradował w Malborku w dniach 28 V- 8 VI 1508 r., kiedy to m.in. domagał się sfinalizowania reformy sądownictwa, żądał zgody na założenie w Gdańsku królewskiej komory celnej i zgody na wykupienie przez króla zamku w Tucholi, jak również zapewnienia środków na utrzymanie monarchy, gdy ten przybędzie do Prus. Z przedstawicielami Prus Królewskich spotkał się Przerębski ponownie w czasie sejmu piotrkowskiego w marcu 1509 r. wtedy to przedłożył swoje żądania dostarczenia należnej mu, jako biskupowi kujawskiemu, dziesięciny z Pomorza. Natomiast z przedstawicielami Gdańska omawiał ciągle niezałatwioną do końca sprawę toruńskiego prawa składu, jak również drażliwą kwestię pozwów sądów Rzeszy kierowanych do tego miasta. Dobrych relacji Przerębskiego z Gdańskiem nie zakłócił incydentalny spór, kiedy na zjeździe stanów pruskich w Malborku w dniach 1-6 VI 1509 r. doszło do sporu o dobra biskupie leżące pod miastem. Rada miasta Gdańska zapewniała na sejmie piotrkowskim 25 1 1510 r. przez swojego sekretarza Ambrożego Storma, że w dalszym ciągu odczuwa przychylność biskupa kujawskiego dla swojego miasta.

Jako doskonale obeznany w sprawach pruskich i pomorskich był Przerębski jednym z delegatów strony polskiej na zjazd, w Poznaniu. Obradujący w dniach 5-24 VII 1510 r. zjazd poświęcony był rozstrzygnięciu sporu o podległość Koronie Prus Zakonnych.

Udział Przerębskiego w sejmie piotrkowskim na początku 1511 r. zaowocował kolejnym zadrażnieniem problemu dziesięcin z Pomorza, zadrażnieniem o tyle niebezpiecznym, że biskup posunął się nawet do nałożenia kar kościelnych (cenzur) na oporne rycerstwo pomorskie. Trudno wyrokować, jakie byłyby skutki przedłużającego się sporu o dziesięciny, gdyby nie nagła choroba biskupa. Po przybyciu do Włocławka na kapitułę generalną dostał ataku apopleksji, co wyłączyło go z czynnego życia publicznego na pół roku. Jednak już od lutego do sierpnia 1512r. podróżował po dobrach biskupich i wziął udział w synodzie łęczyckim.

Rozliczne obowiązki natury politycznej potrafił Przerębski pogodzić ze sprawami Kościoła włocławskiego. Dużo podróżował po diecezji, wizytując parafie i rozległe dobra biskupie, zwoływał synody diecezjalne - 26 III 1508 r. w Gdańsku i jesienią we Włocławku, a w kwietniu 1510 r. w Bydgoszczy, wyświęcał znaczną liczbę duchownych. Dużą uwagę poświęcał Przerębski sprawom gospodarczym swojej diecezji. W testamencie, sporządzonym 18 VIII 1513 r., zapisał kapitule włocławskiej i wikariuszom katedry włocławskiej oraz kapitule płockiej znaczne kwoty pieniędzy, resztę swej własności przekazał bratu Janowi, kasztelanowi sieradzkiemu, i jego synowi Jakubowi, których uczynił wykonawcami swej woli. Wincenty Przerębski zmarł 20 IX 1513 r. we Włocławku i pochowany został w katedrze.