Bp Werner

(1148-1170), kanonik kruszwicki, biskup włocławski, płocki.

Jego pochodzenie nie jest jasne. Późna tradycja płocka zapisana przez M. Zalaszowskiego przypisuje go do rodu Porajów Różyców. W legendzie nowożytnej dawano mu z kolei herb Roch. Ale jego obce imię i powiązania środowiskowe wskazują, że był raczej cudzoziemcem. Zdaniem wielu badaczy pochodził z Burgundii lub, jak przyjmuje Czesław Deptuła, z Bawarii, z kręgu św. Ottona z Bambergu. Identyfikuje się go z kapelanem (kanonikiem) kruszwickim z dokumentu księżnej Salomei, wdowy po Bolesławie Krzywoustym, datowanym na 1. 28 X 1138 (śmierć Krzywoustego)- 27 VII 1144 (śmierć Salomei) i wystawionym zapewne w Kruszwicy. Wdowa przekazała wówczas wieś Radziejów Stary benedyktynom mogileńskim. Warto dodać, że na dyplomie obok Wernera wystąpili czterej inni kanonicy i prepozyt Bernard kolegiaty św. Piotra w Kruszwicy. Prawdopodobnie opowiedział się po stronie księżnej w jej sporze z księciem Władysławem II, ówczesnym princepsem. Obóz Salomei i książąt juniorów wyniósł go zapewne na biskupstwo włocławskie. Uzyskał od papieża Eugeniusza III 4 IV 1148 r. na synodzie w Reims bulle protekcyjną dla biskupstwa włocławskiego, nazywaną przez niektórych spóźnionym dokumentem erekcyjnym diecezji. Jest ona wyraźnie adresowana do „Warnero Ulatizlavieni episcopo", czyli biskupa włocławskiego. Zatwierdzała stan diecezji i jej granice ustalone przez legata Idziego za czasów księcia Bolesława Krzywoustego. Według nowszej literatury bp Werner wystarał się o protekcję papieską dla nowo powstałej diecezji z biskupstw kruszwickiego i włocławskiego (Józef Dobosz). Wcześniej Julia Tazbirowa przypisała scalenie biskupowi Onolfowi. Przypuszcza się też, że Werner pojechał do Reims jako poseł księcia Bolesława Krzywoustego, miał nie dopuścić do wytoczenia procesu w kurii przeciwko juniorom przez księcia Władysława II. Skuteczne zabiegi w Reims zadecydowały zapewne o przejściu Wernera na ważniejsze i bliskie księciu Kędzierzawemu biskupstwo płockie. Nowe biskupstwo objął w 1156 r. po śmierci poprzednika, bpa Aleksandra z Malonne. W literaturze podawane są też inne daty przejścia Wernera z Włocławka do Płocka. Kwestionuje się czasami tożsamość obydwu biskupów. Według Długosza bp płocki Werner miał być wcześniej scholastykiem płockim, co wykluczył Czesław Deptuła, a przyjął za wiarygodne Wojciech Góralski. Mógł być negocjatorem strony polskiej w rozmowach z cesarzem Fryderykiem Barbarossa po jego najeździe na Polskę. Walki zakończył pokój w Krzyszkowie (1157). 21 V 1161 r. wziął udział obok abpa Jana i innych biskupów w zjeździe łęczyckim, odbytym dla konsekracji kolegiaty w Tumie. W 1166 r. posłował do Akwizgranu na dwór Fryderyka Barbarossy, gdzie zapewne potwierdził akces Bolesława Kędzierzawego do stronnictwa procesarskiego, popierającego antypapieża Paschalisa III. Możliwe że rozmawiano także o roszczeniach książąt śląskich, synów Władysława Wygnańca, bo nie doszło do kolejnej interwencji cesarza w ich sprawie. Z misji akwizgrańskiej przywiózł Werner relikwie św. Zygmunta, króla burgundzkiego i złożył je w katedrze płockiej. Zaczął propagować w Polsce kult tego świętego. Katedrze płockiej nadano uroczyście w l. 1166-1170 drugie wezwanie (św. Zygmunta) obok wcześniejszego (NMP). Przyjmuje się też, że od cesarza otrzymał także relikwie św. Henryka cesarza, ale nie dowiózł ich do Płocka, pozostawiając je na Łużycach. Niektórzy przypisywali mu współudział w powstaniu pontyfikału płockiego, ale według najnowszych ustaleń Antoniego Podlesia inicjatorem tego dzieła był poprzednik Wernera, bp Aleksander.

Biskup Werner dał się poznać nie tylko jako dyplomata, ale także jako zapobiegliwy zarządca biskupstwa. Uważa się go za inicjatora sprowadzenia do Płocka benedyktynów z Mogilna, których osadzono przy kolegiacie NMP, fundowanej przez Dobiechnę, wdowę po komesie Wojsławie. Ostatnio Kazimierz Pacuski próbuje wykazać, że fundatorem opactwa był książę Zbigniew, a Werner tylko wsparł materialnie opactwo, zapisując mu kościół NMP. Szereg przesłanek wskazuje, że Werner prowadził akcję misyjną w Prusach przy pomocy benedyktynów. Jego zapis wsi Szczepankowo i Wszerzecz dla opactwa płockiego budzi w nowszej literaturze wątpliwości (Kazimierz Pacuski). Przypuszcza się, że artyści z otoczenia bpa Wernera brali udział w pracach nad słynnymi Drzwiami Gnieźnieńskimi. Ale zdaniem Czesława Deptuły, bp Werner reprezentował w kościele polskim formację przedgregoriańską, a nawet antygregoriańską. W późnej tradycji kreśli się jego sylwetkę jako duchownego bogobojnego i umartwiającego się (noszenie włosienicy, biczowanie, jałmużny, opieka nad biednymi). Trudno jednak dociec, ile jest w tym prawdy, a ile obowiązującego wówczas wzorca hagiograficznego.

Biskupowi sławę przyniosła męczeńska śmierć. 4 II 1170 r. został zamordowany wraz z towarzyszem, mnichem Bernardem w Biskupicach k. Bielska z poduszczenia kasztelana wizneńskiego Bolesty przez jego brata Bieniasza. Powodem mordu był spór o wieś Biskupice zwaną później Karsko. Mord wywołał powszechne oburzenie. Sprawca mordu zbiegł, a Bolestę z wyroku sądowego rzekomo spalono na stosie w Gnieźnie, w co wątpi Stanisław Trawkowski. Miejscowe duchowieństwo (płockie) wykorzystało mord na osobie biskupa dla celów kultowych. Głównym inicjatorem tego kultu stał się w połowie XIII w. kanclerz księcia Konrada, dziekan katedry płockiej Jan. On też zapewne spisał relację o śmierci Wernera i cudach towarzyszących jego relikwiom. Nieoficjalny kult biskupa męczennika przetrwał średniowiecze.