Bp Wawrzyniec Gembicki

Pierwszą podróż dyplomatyczną odbył Gembicki w 1596 r. do papieża Klemensa VIII, kiedy to w pełni ujawniły się jego nieprzeciętne zdolności polityczne. Do kraju powrócił z dobrą wiadomością - papież uznał za słuszne polskie racje w Mołdawii. Sukces dyplomatyczny Polski był także jego osobistym sukcesem. Za tym poszły kolejne zaszczyty. W 1598 r. otrzymał probostwo krakowskie, rok później kustodię płocką, a 10 XI 1600 r. objął, już jako bp, rządy w diecezji chełmińskiej. Porządkował sprawy lokalnego kościoła, przywrócił toruńskim jezuitom kościół przejęty wcześniej przez protestantów, opiekował się klasztorami szczególnie benedyktynek z Chełmna.

Na przełomie l. 1604 i 1605 zabiegał bezskutecznie o urząd podkanclerski po bp. Piotrze Tylickim. Udało mu się objąć ten urząd dopiero w 1607 r. Sejm w 1609 r. obdarzył Gembickiego pieczęcią wielką koronną - został kanclerzem, a wkrótce za wstawiennictwem sędziwego hetmana Stanisława Żółkiewskiego otrzymał królewską nominację na ważne biskupstwo kujawskie, zatwierdzoną już 24 IV 1610 r. przez papieża Pawła V. Za zgodą króla i stanów Gembicki zatrzymał także urząd kanclerza.

W czasie wojen moskiewskich prowadzonych przez Zygmunta III przebywał przy królu i wspierał jego poczynania, nawet te niemające szans na realizację. Niepowodzenia militarne oraz polityczne króla wywołały w kraju silny opór ze strony opozycyjnie nastawionych wobec dworu możnowładców, a ostrze krytyki skierowano również w stronę kanclerza koronnego. Zmuszony przez opozycję złożył w 1613 r. pieczęć wielką koronną w ręce Feliksa Kryskiego.

Złożywszy urząd kanclerski skoncentrował swoje działania na własnej diecezji, w której z uporem zwalczał tendencje innowiercze, szczególnie popularne w Gdańsku, gdzie również przywrócił katolicką jurysdykcję. Sprowadził do Gdańska jezuitów, dokonał nowego podziału diecezji na dekanaty, zwołał w 1612 r. synod diecezjalny do Włocławka, dokończył budowę kościoła w Raciążku.

Sejm nadzwyczajny zwołany w 1613 r. powierzył Gembickiemu przewodnictwo komisji mającej uspokoić skonfederowanych żołnierzy z pułków wojewody Jakuba Potockiego. Czteromiesięczna praca komisji (od lutego do maja 1614 r. w Bydgoszczy) została uwieńczona sukcesem, bowiem podpisano ugodę i spalono akt konfederacji. Pomyślne zakończenie zawdzięczać można dużej ustępliwości Gembickiego wobec konfederatów oraz niemałej sumie pieniędzy, którą wyłożył z własnej kiesy, aby uspokoić co zapalczywszych żołnierzy.

Gembicki ciągle cieszył się poważaniem Zygmunta III gdy opustoszała stolica prymasowska po śmierci Wojciecha Baranowskiego, król właśnie jego mianował na tę godność, a papież Paweł V zatwierdził go już 8 V 1616 r. Nowe obowiązki potraktował Gembicki bardzo poważnie. Przede wszystkim skoncentrował się na sprawach budowlanych, odbudował bazylikę gnieźnieńską, którą zniszczył pożar. Ukończył pałace arcybiskupie: warszawski i skierniewicki, wzniósł wieże przy farze w Łowiczu. Wykazywał dużą dbałość o kościoły, szkoły i seminaria, gromadził dzieła prawnicze w bibliotece kapitulnej.

W dobrach biskupich, w których najczęściej przebywał, tj. w Uniejowie, Skierniewicach i Łowiczu utrzymywał W. Gembicki wspaniały dwór, lubił bowiem wystawność i dworski styl życia. Szafując nadaniami, darowiznami i przywilejami, nie ustrzegł się zbytniego faworyzowania członków własnej rodziny, za co słusznie posądzono go o nepotyzm. Był jednak dobrym gospodarzem i nadwątlone z powodu nadmiernego rozdawnictwa dochody archidiecezji próbował rekompensować wzorową gospodarką.

Jako prymas często przebywał na dworze królewskim, włączając się w nurt życia politycznego. Pouczał i ekspediował królewicza Władysława na wyprawę moskiewską. 5 IV 1617 r., wręczając mu miecz i chorągiew, wygłosił wspaniałą mowę pożegnalną, Brał żywy udział w radach senatu i posiedzeniach sejmowych. Zgłosił swą akceptację przy uchwalaniu podatków na wojnę z carem Rosji Michałem Romanowem na sejmie w 1618 r., godził zwaśnione strony na burzliwym sejmie w 1619 r., i nie chciał, by schorowany siedemdziesięcioletni hetman i kanclerz wielki koronny Stanisław Żółkiewski złożył buławę. Istotny wpływ na decyzje króla polskiego wywierał W. Gembicki w początkowej fazie wojny trzydziestoletniej w Europie (1618-1648). Był w gronie doradców namawiających króla do udzielenia pomocy monarchii Habsburgów. W obliczu wojny z Turcją na południu i ze Szwecją w Inflantach zabiegał w kapitule gnieźnieńskiej o pobór żołnierzy z dóbr arcybiskupich (1 żołnierz z 15 łanów). Na synodzie w Łowiczu (1620) doprowadził do uchwalenia subsidium charitativum, czyli dobrowolnej ofiary na wojsko; także na synodach w Piotrkowie i Krakowie (1621) domagał się uchwalenia środków finansowych na dalsze prowadzenie wojny.

W 1621 r. został mocą specjalnej konstytucji sejmowej namiestnikiem w Koronie. Na sejmie w 1623 r. wystąpił z projektem, niezrealizowanym, zwołania wspólnego soboru unitów i prawosławnych, aby ostatecznie usunąć rozdźwięki między wyznawcami tych odłamów chrześcijaństwa.

Abp Wawrzyniec Gembicki zmarł 10 II 1624 r. w Łowiczu. Pochowany został w nekropolii arcybiskupów-prymasów w katedrze gnieźnieńskiej.