Bp Walenty Tomaszewski

Włocławski Słownik Biograficzny, pod red. S. Kunikowski, tom 4, s. 163-164.

MACEJ h. Bończa (1781-1850), biskup kujawsko-kaliski.

 

Urodził się 13 II 1781 r. w Łęczycy. Jego rodzicami byli Józef Tomaszewski i Marianna z Cieślakiewiczów. Wybrawszy stan duchowny, wstąpił do księży Misjonarzy św. Wincentego á Paulo, gdzie został w 1804 r. wyświęcony na kapłana. Czas pewien wykładał nauki teologiczne w seminariach przez nich prowadzonych w Tykocinie, Gnieźnie i Łowiczu. Jednakże sekularyzował się i został inkardynowany do diecezji włocławskiej. Był proboszczem w Rzgowie i Wolborzu oraz dziekanem w Tuszynie, w diecezji kujawsko-kaliskiej. Do kapituły włocławskiej wszedł ok. 1825 r. i w roku następnym był już kanonikiem teologiem i audytorem dworu biskupiego. Kiedy zmarł bp Szczepan Koźmian, kapituła wybrała na wikariusza kapitulnego i administratora diecezji kujawsko-kaliskiej kan. Wojciecha Jasińskiego, który nie uzyskał akceptacji władz rządowych, a konkretnie generała gubernatora rosyjskiego Henryka Dąbrowskiego. W tej sytuacji musiano dokonać ponownej elekcji. Wprawdzie rząd proponował wybrać na administratora archidiakona włocławskiego Józefa Joachima Goldtmana, jednakże kapituła wybrała 15 IV 1832 r. administratorem diecezji kan. Walentego Macieja Tomaszewskiego. Władza rządowa wyraziła zgodę, a papież dał mu odpowiednie upoważnienia do sprawowania rządów w diecezji. Tomaszewski pozostał nadal kanonikiem włocławskim i był jednocześnie prepozytem, czyli proboszczem w Wolborzu i tam najczęściej rezydował. Wikariuszem kapitulnym był cztery lata i dziewięć miesięcy.

Nominację na bpa rezydencjalnego otrzymał od cara i pierwszy raz jako bp nominat wystąpił 7 X 1836 r. Stolica Apostolska imieniem Ojca Świętego Grzegorza XVI, powiadomiła go bullą i pismem z Rzymu, datowanym 21 XI 1836 r., nazywając go elektem włocławskim, wysyłając jednocześnie stosowne listy z tą wiadomością do kapituły włocławskiej, duchowieństwa, mieszkańców Kalisza i Włocławka, nakazując przyjąć go jako „ojca i pasterza wszystkich diecezjan", przesyłając równocześnie błogosławieństwo apostolskie. Papież dał też biskupowi elektowi możliwość wyboru biskupa konsekratora.

Walenty Tomaszewski święcenia biskupie przyjął 15 stycznia w archikatedrze warszawskiej z rąk Stanisława Kostki Lubicz Choromańskiego, abpa warszawskiego i współkonsekratorów bpa Konstantego Plejewskiego, sufragana płockiego oraz Macieja Wojakowskiego, sufragana lubelskiego. Uroczysty ingres do katedry włocławskiej nastąpił 30 I 1837 r. Niebawem biskup został odznaczony Orderem św. Stanisława pierwszej klasy.

Jedną z najlepiej opisanych czynności tego biskupa jest przeprowadzona przezeń wizytacja katedry i kapituły. Miała ona miejsce w sierpniu 1840 r. Zapowiedziana została specjalnym listem do kapituły włocławskiej z 23 czerwca. Biskup przybył do Włocławka już 11 lipca, chociaż sama wizytacja rozpoczęła się dopiero 2 sierpnia. Jej protokół zawiera bardzo dokładne opisy katedry i jej wyposażenia oraz nabożeństw, a także stan osobowy kapituły i pozostałych kolegiów duchowieństwa rezydującego przy katedrze. Wizytacja została zakończona 20 sierpnia sporządzeniem szczegółowego protokołu i wydaniem zarządzenia powizytacyjnego podpisanego osobiście przez biskupa. Sekretarzem zaprzysiężonym był kan. honorowy kaliski, Klemens Skupieński.

Ponieważ bp Tomaszewski najczęściej przebywał w Kaliszu, dlatego nosił się z zamiarem otwarcia tam seminarium. Z takimi planami wystąpił w 1838 r., ale nie zostały one zrealizowane. Zorganizował natomiast w 1839 r. swego rodzaju studium przygotowujące, którego uczestnicy, noszący już strój duchowny, mieszkali w klasztorze ojców bernardynów, którego gwardian sprawował nad nimi opiekę. Wykładowcami byli księża diecezjalni, ucząc uczestników j. łacińskiego, podstaw filozofii i ceremoniału kościelnego. Tak pomyślana szkoła przetrwała do śmierci biskupa w 1850 r. 

Seminarium włocławskie za tego biskupa w 1840. liczyło na czterech kursach około 50 alumnów, a trzech studiowało w Akademii Duchownej. Zdaje się, że seminarium cieszyło się zainteresowaniem tego biskupa, o czym świadczy chociażby dokładny jego opis z racji wizytacji katedry.

Biskupi kujawsko-kaliscy rezydujący w Kaliszu, odczuwali brak własnej rezydencji we Włocławku, ponieważ zamek, dawna siedziba biskupów, był oddany jeszcze przez bpa Malczewskiego na szkołę prowadzoną przez zakonników pijarów, którzy nawet po jej zamknięciu w 1832 r. nadal tam mieszkali. Nosił się bp Tomaszewski z zamiarem ponownego oddania im probostwa w Radziejowie, aby w odzyskanych pomieszczeniach móc urządzić mieszkanie. Jednakże tego zamiaru nie zrealizował.

Jako biskup starał się dbać o należyty poziom duchowieństwa, wzywając go do pogłębiania wiedzy teologicznej, a zwłaszcza do odprawiania corocznych rekolekcji. Dostrzegał też pewne braki w nauczaniu katechizmu, zwracając na to uwagę w specjalnym posłaniu do duchowieństwa parafialnego. Zachęcał proboszczów do urządzania misji parafialnych i wyjednał u papieża specjalny odpust przy tej okazji.

Zmarł w Łęczycy 18 stycznia, a 24 I 1850 r. pochowany został w katedrze włocławskiej.

ADW, Dokumenty samoistne, Dok. 2838, 2839, 2845, 2846, 2847, 2848, 2849, 2850, 2854, 2855, 2856, 2857, 2874, 2880, 2886; ADW, Akta Kapituły Katedralnej we Włocławku, sygn. 39, 41, 42(435), 43(432); ADW, Wizytacja generalna katedry włocławskiej, przeprowadzona przez biskupa Walentego Tomaszewskiego, 2 sierpnia dni następnych 1840 r., Sygn. Różne 35(411); ADW, Rozporządzenia administratora diecezji Tomaszewskiego od 14 IV 1832 do 30 XII 1836 r., pochodzące z jego kancelarii w Wolborzu. Sygn. Różne 37; Schematyzmy Diecezji Kujawsko-Kaliskiej z 1. 1825-1850; Chodyński S., Seminarium włocławskie. Szkic historyczny, Włocławek 1905; Niesiecki K., Herbarz, t. 9, s. 84-85; Kujawski W., Wikariusze kapitulni i administratorzy w diecezji kujawsko-kaliskiej. (maszyn. w posiadaniu autora); Nitecki P., Biskupi, k. 451; Tomaszewski Walenty (1781-1850), biskup kujawsko-kaliski, [w:] Encyklopedia Kościoła, Warszawa [2004], t. 2.

 

Witold Kujawski