Bp Stanisław Kazimierz Dąmbski

W l. 1668-1669 nie udały się zabiegi o otrzymanie pieczęci koronnej i objęcie stanowiska kanclerza wielkiego koronnego. W 1690 r. zawzięcie polemizował z biskupem kamienieckim Jerzym Denhoffem o sukcesję krakowskiej stolicy biskupiej, mimo że biskup krakowski Jan Małachowski jeszcze żył i wypełniał swoją funkcję.

Biskupstwo kujawsko-pomorskie objął Dąmbski w 1691 r. Znał tę diecezję, bowiem pochodził ze starego rodu kujawskiego i, co równie ważne, trzykrotnie nią administrował: w 1674 r. po Kazimierzu Florianie Czartoryskim, drugi raz po Janie Gębickim w 1675 r., trzeci - po Stanisławie Sarnowskim w 1680 r. Rządząc diecezją, faworyzował jezuitów. Z energią zabrał się do prac budowlanych przy toruńskim kolegium, dokończył i wyposażył kościół gdański po odebraniu go innowiercom. Wybudował wspaniały pałac dla biskupów kujawsko-pomorskich w Toruniu, który ostatecznie ukończono w 1693 r.

Rządząc przez pięć lat diecezją kujawską, tj. od jej objęcia aż do śmierci króla Jana III Sobieskiego w czerwcu 1696 r., nie wykazywał Dąmbski większej aktywności politycznej. Słychać było tylko o ostrym starciu z hetmanem Jabłonowskim, któremu zarzucał nadużywanie władzy hetmańskiej i nadmierne obciążanie ludności przy przemarszach wojsk, oraz o gwałtownym ataku na kupców gdańskich za to, że zmonopolizowali handel polski (sejmik szlachty kujawskiej w 1694 r.).

Ożywienie jego działalności politycznej nastąpiło po śmierci Jana III Sobieskiego, w okresie walki elekcyjnej o sukcesję tronu polskiego, na którym Dąmbski widział Jakuba, syna Jana III. Na jego rzecz prowadził aktywną agitację, wzywając m.in. w imieniu biskupów na konwokacji w 1696 r. do jedności wszystkich stanów przy wyborze nowego króla. A nie była to sprawa łatwa, gdyż o tron polski ubiegali się także: kandydat obozu „francuskiego" - książę Ludwik de Conti oraz elektor saski August. Zorientowawszy się jednak, że Jakub nie ma żadnych szans na elekcję, opowiedział się za elektorem saskim. Popierając Sasa, postawił się tym samym w bardzo kłopotliwej sytuacji przeciwstawił się prymasowi Michałowi Radziejowskiemu, zwolennikowi kandydatury Contiego. Próbował jednak zażegnać groźną sytuację, namawiając niemal do ostatniej chwili prymasa, aby odrzucił myśl o elekcji Francuza i poparł kandydaturę Sasa. Gdy zabiegi te nie dały żadnego rezultatu i Radziejowski dokonał nominacji na króla Polski księcia de Conti, ambitny Dąmbski rozpoczął wręcz otwartą wojnę z prymasem interreksem, do której natychmiast przyłączyli się przeciwnicy polityczni Radziejowskiego. To oni w oparciu o jakieś precedensy historyczne przyznali bp. Dąmbskiemu prawo nominacji elekta. Biskup Dąmbski podchwycił tę myśl, skupił wokół siebie zwolenników Sasa i, pod nieobecność prymasa Radziejowskiego, w dn. 27 VI 1697 r. ogłosił Sasa królem. Doszło zatem do niezwykłej sytuacji: Polska miała dwóch monarchów elektów.

Gdy szlachta prowadziła utarczki na polu elekcyjnym, August zapewnił sobie polityczne poparcie Rosji; wcześniej użył „argumentów finansowych", zdobywając zwolenników, i wkroczył z wojskiem saskim do Polski. Biskup Dąmbski, mając wsparcie w saskich bagnetach, zwołał sejmiki i wyznaczył datę elekcji oraz koronacji 15 IX 1697 r. wysyłając jednocześnie do Augusta delegację senatorów, i szlachty. Koronacja odbyła się w podanym terminie w katedrze wawelskiej, a dokonał jej Dąmbski.

Cała agresja przeciwników Augusta skierowana została teraz na bp. Dąmbskiego. Zarzucano mu rajfurzenie koroną polską, nadużywanie władzy biskupiej, o co oskarżony został nawet przed papieżem. August II stanął w obronie biskupa, który tak dużo dla niego zrobił, wysyłając w maju 1698 r. list do papieża, w którym oczyszczał go z zarzutów i zaświadczał o jego zasługach tak dla Polski, jak i Kościoła.

Z królewskiej woli mianowany został na biskupstwo krakowskie w 1699 r. Do ingresu jednak nie doszło, gdyż po przybyciu do Krakowa, 15 XII 1700 r. nieoczekiwanie zmarł. Pochowany został w jezuickim kościele św. Piotra w Krakowie.

Był właścicielem ogromnego majątku, ale miał serce dla potrzebujących, przeznaczał pieniądze na cele dobroczynne i dla biednych, w testamencie zapisał legat na stypendia dla ubogiej młodzieży. Łożył znaczne sumy na kościoły, fundował drogocenne naczynia liturgiczne, m.in. wspaniałą monstrancję dla katedry wawelskiej czy wyrafinowany w formie i zdobnictwie komplet liturgiczny złożony z kielicha, tacki i dwóch ampułek dla kościoła w Lubrańcu (ob. w Muzeum Diecezjalnym we Włocławku).

Miał siostrę Annę i dwóch braci: Ludwika-kasztelana konarskiego i Zygmunta wojewodę brzesko-kujawskiego. Rodzeństwem przyrodnim były trzy siostry i brat Jędrzej, jezuita dzieci z pierwszego małżeństwa Adama Dąmbskiego ze Smuszewską.