Bp Piotr Tylicki

Gdy po śmierci bp. Piotra Kostki (25 I 1595) zwolniło się biskupstwo chełmińskie, król Zygmunt III desygnował 6 IV 1595 r. na nie P. Tylickiego. Sakrę biskupią otrzymał w katedrze na Wawelu z rąk biskupa łuckiego Bernarda Maciejowskiego, po którym w przyszłości objął biskupstwo krakowskie. Nowy biskup miał wówczas 52 lata i był pasterzem na Pomorzu i administratorem diecezji pomezańskiej. W tym czasie za jego sprawą kapituła katedralna w Chełmży otrzymała nowe statuty. W sprawach rangi państwowej opowiedział się za kodyfikacją pruskiego prawa ziemskiego z 1598 r. Nie mógł jednak całkowicie poświęcić się sprawom diecezji, ponieważ w 1598 r. został podkanclerzym koronnym, z obowiązkiem nadzoru nad polityką zagraniczną i częściowo wewnętrzną państwa. Tak więc w wieku 55 lat należał już do elity najwyższych urzędników polskich. W Polsce był to czas reform przeprowadzanych przez Zygmunta III, usprawniających funkcjonowanie państwa i polegających na armii, reorganizacji sejmu oraz reformie podatków. Zapewne wiele królewskich poczynań nie byłoby powiększeniu możliwych bez politycznego doświadczenia oraz życzliwości dla sprawy państwowej bp. P. Tylickiego. 

W czasie sześcioletniego sprawowania rządów w diecezji chełmińskiej działalność utrudniała mu obecność wielu innowierców. Mimo tego spełnił zamiar swojego poprzednika, Piotra Kostki, i ufundował w Toruniu klasztor jezuitów przy rynku, zaznaczając w ten sposób obecność zakonów katolickich w tym pełnym protestantów mieście. Odzyskał kilka kościołów zajętych przez innowierców.

W 1600 r. (5 VI) został wybrany przez kapitułę warmińską na biskupa diecezji warmińskiej. Papieską prekonizację otrzymał 7 XI 1600 r. Z racji licznych obowiązków państwowych objął biskupstwo warmińskie dopiero w kwietniu 1601 r. i kierował nim do sierpnia 1604 r. W 1602 r., na prośbę Reginy Protmann, założycielki sióstr katarzynek w Branicwie, przystosował regułę zakonu do ducha i potrzeb czasu i uzyskał na to aprobatę Stolicy Apostolskiej. Jego zasługą było wprowadzenie obowiązku nauczania i wychowania chłopców i dziewcząt oraz prowadzenia szkół przez domy zakonne w Braniewie, Ornecie, Lidzbarku Warmińskim i Reszlu.

W listopadzie 1603 r. król Zygmunt III wysunął jego kandydaturę na biskupa kujawsko-pomorskiego - po Janie Tarnowskim przeniesionym na arcybiskupstwo gnieźnieńskie. W petycji do papieża z 30 I 1604 r. Zygmunt III przedstawił swojego kandydata jako najlepiej przygotowanego do walki z protestantyzmem w pomorskiej części diecezji kujawsko-pomorskiej. Ordynariuszem zatwierdzony został przez papieża Klemensa VIII w dn. 14 VI 1604 r.

Rządy diecezją kujawsko-pomorską objął w sierpniu 1604 r. przez swego pełnomocnika. Uroczysty ingres do włocławskiej katedry odbył się 17 III 1605 r. Pragnąc poświęcić się całkowicie obowiązkom w swoim rodzinnym biskupstwie, w 1604 r. złożył pieczęć mniejszą. Już 14 IV 1605 r. na posiedzeniu kapituły katedralnej wezwał kapłanów do duszpasterskiej gorliwości i wypełniania pobożnie obowiązków. Jako biskup był głęboko zaangażowany w realizowanie reform kościoła po Soborze Trydenckim, szerzenie chwały Bożej i obronę wiary. W środowisku włocławskim uważany był za wybitnego kaznodzieję i znawcę historii. W grudniu 1605 r. koronował na królową drugą żonę Zygmunta III Wazy - Konstancję Habsburżankę. Gdy powtórny ożenek króla wywołał rewoltę wśród szlachty, bp Tylicki stanął po stronie Zygmunta III, choć był przyjacielem jednego z rebeliantów -Mikołaja Zebrzydowskiego, marszałka wielkiego koronnego. W celu zaprowadzenia spokoju w kraju podjął się mediacji, która doprowadziła do zakończenia konfliktu, ale program reform w kraju został zarzucony na długie lata.

Hojnie wyposażył położone w diecezji włocławskiej rodzinne miasto Kowal, przeznaczając na kowalską fundację 30 tys. złp. Wraz z siostrą Zofia z Tylickich Tomicką był fundatorem odbudowy świątyni parafialnej (ukończonej w 1608). Ponadto ufundował przy świątyni w Kowalu kolegium misjonarzy, podnosząc tym samym kowalski kościół do godności prepozytury.

Duszpasterska działalność P. Tylickiego na Kujawach została zakończona w połowie 1606 r., po trzech latach zasiadania na stolicy włocławskiej. Pozostała po nim opinia nie tylko jednego z wybitniejszych biskupów, ale również dobrodzieja katedry, której skarbiec wzbogacił m.in. w złoty kielich z pateną oraz cenny zestaw szat liturgicznych.

W końcu 1606 r. wybrany został, z woli króla, przez kapitułę katedry wawelskiej na metropolitę krakowskiego. W dn. 15 I 1607 r. otrzymał prekonizację od papieża Pawła V. Formalnie władzę nad diecezją krakowską objął 16 II 1607 r., a uroczysty ingres biskupi odbył się 21 III tr. Jako biskup krakowski był członkiem polskiego senatu i nosił tytuł księcia siewierskiego.

Rządził diecezją krakowską w czasach reformy potrydenckiej. W 1612 r. pod jego przewodnictwem w nieistniejącej już kolegiacie Wszystkich Świętych w Krakowie odbył się reformistyczny synod diecezjalny. W czasie jego trwania zatwierdził Modus instituendae iuventutis opracowany przez Akademię Krakowską, który przewidywał w programie naucza- nie młodzieży podstaw śpiewu i muzyki.

W diecezji krakowskiej odbył szereg wizytacji kanonicznych. W 1609 r. przeprowadził wizytację Akademii Krakowskiej, która w tym czasie uchodziła za jedną z najlepszych uczelni w Europie, słynna zwłaszcza z kierunków matematycznego i astronomicznego. Zwizytował wiele zakonów i klasztorów. Bliskie i częste były zwłaszcza jego kontakty z jezuitami. Był także założycielem istniejącego do dziś szpitala bonifratrów, będącego jedną z pierwszych w Polsce zorganizowaną placówką służby zdrowia. Karmelitom bosym, którzy przybyli do Krakowa 28 XI 1605 r., pomagał w założeniu siedziby przy ul. Poselskiej oraz w budowie kościoła św. Michała i Józefa wraz z klasztorem. W 1609 r. wniósł prośbę do papieża Pawła V o wyniesienie na ołtarze Szymona z Lipnicy (1432-1482), krakowskiego zakonnika, bernardyna i kaznodzieję katedralnego.

Erygował nowe parafie w: Nowodworze, Ostałowie, Skarżycach, Tarłowie, Tyliczu Zaczarnie i Zaklikowie. W 1612 r. założył na prawie magdeburskim miasto Tylicz w kluczu muszyńskim na Pogórzu Karpackim. Erygował 15 VII 1613 r. słynne Dróżki Najświętszej Maryi Panny w Kalwarii Zebrzydowskiej, będące miejscem pielgrzymek Polaków przez następne wieki aż do dnia dzisiejszego. W Pilicy założył kolegiatę św. Jana Ewangelisty wraz z prepozyturą i archidiakonią. W Kielcach upamiętnił się pomocą udzieloną braciom Caccio, Włochom z Bergamo, założycielom fabryki broni oraz hutnikom z przełomu XVI i XVII w., którzy zbudowali w Polsce pierwsze wielkie piece i kuźnice służące do produkcji luf armatnich i broni palnej. U schyłku swego życia odnowił na Wawelu kaplicę królowej Zofii Jagiełłowej, ufundowaną przez nią w l. 1431-1432, zwaną również kaplicą Świętej Trójcy.

Zmarł 13 VII 1616 r. w Krakowie i został pochowany w kaplicy Świętej Trójcy na Wawelu.

W diecezji włocławskiej, w kościele parafialnym w Kowalu, pamięci zmarłego poświęcona jest tablica epitafijna wmurowana w 1985 r. Ponadto Gimnazjum Publiczne w Kowalu nosi jego imię oraz jedna z głównych ulic Kowala nazwana jest imieniem Piotra Tylickiego.

Z rodzeństwa Piotra znani są: najstarszy Bartłomiej był kasztelanem brzeskim, starostą rogozińskim i człuchowskim, zmarł nieżonaty w wieku 72 lat; młodszy Jakub był cześnikiem kaliskim, żonatym z Anną Zielińską, z którą miał syna i pięć córek, zmarł w 1615 r.; siostra Jadwiga po śmierci męża Andrzeja wyszła ponownie za mąż, za Mikołaja Komorskiego. W kościele w Lipach k. Lubawy (woj. warmińsko-mazurskie) zachował się obraz epitafijny z poł. XVII w., na którym poniżej wyobrażenia Trójcy Świętej przedstawiona jest prawdopodobnie rodzina Tylickich.