Bp Paweł Wołucki

W niedługim czasie zaskarbił sobie życzliwość nowego władcy - Zygmunta III Wazy, dzięki któremu należąc już wówczas do stanu duchownego - uzyskał pierwsze beneficja kościelne, stanowiące wynagrodzenie za działalność m.in. na polu dyplomatycznym (tak np. dwukrotnie uczestniczył w poselstwach obediencyjnych na dwór papieski). W 1591 r. przypadły mu kanonikaty w kapitułach katedralnych w Łucku i Krakowie, jak również uzyskał probostwo w Raszkowie (w archidiecezji gnieźnieńskiej), w związku z którymi to nominacjami przyjął w 1592 r. święcenia kapłańskie, by w wieku zaledwie ok. 34-35 lat dostąpić godności biskupiej. Polski monarcha powierzył mu mianowicie wakujący po translacji na biskupstwo chełmskie Stanisława Gomolińskiego urząd pasterski w diecezji kamienieckiej, przy czym zatwierdzenie ze strony Stolicy Apostolskiej nastąpiło 5 XII 1594 r. (nominat sakrę biskupią przyjął w Krakowie w 1595 r.). Rządy pasterskie w Kamieńcu Podolskim Wołucki sprawował przez trzynaście lat, zapewne jednak nie nazbyt często przebywając w tej peryferyjnie położonej diecezji (w 1606 r. przesłał do Rzymu relację o jej stanie, wcześniej zaś jeszcze podjął próbę - jakkolwiek nieudaną utworzenia własnego seminarium duchownego; spośród jego zasług należy także wspomnieć erygowanie w 1605 r. pierwszego na tym terenie Bractwa Różańcowego, przy kamienieckim kościele dominikanów, jak również osadzenie w latach 1606-1607 duchowych synów św. Dominika w Latyczowie, Barze i Szarawce). Ponieważ było to w dodatku biskupstwo ubogie, po kilku latach monarcha nadał Wołuckiemu w komendę cysterskie opactwo w podkrakowskiej Mogile, z którego ustąpił awansowany z Przemyśla do Poznania bp Wawrzyniec Goślicki. Przez tamtejszy konwent bp kamieniecki obrany został na życzenie króla komendatoryjnym opatem 7 IV 1601 r. i był nim przez lat jedenaście do roku 1612 lub 1613. W ciągu tego okresu ofiarował opactwu mogilskiemu wiele cennych sprzętów, z drugiej jednak strony kazał przenieść okazały dzwon z kościoła klasztornego do katedry w Kamieńcu Podolskim (w ogólności podejmował różnorakie wysiłki na rzecz wzbogacenia jej wystroju), gdzie nie przetrwał on późniejszych kataklizmów dziejowych. Kilkukrotnie Wołucki gościł w Mogile - jako gospodarz - króla Zygmunta III Wazę, który zwykł tam przybywać przede wszystkim dla uczczenia relikwii Krzyża Św. (tenże monarcha wysłał go do Rzymu w 1605 r. z poselstwem obediencyjnym do nowo obranego papieża Pawła V). W diecezji kamienieckiej pasterz ów wzniósł kościół w należących do dóbr biskupich Czarnokozińcach, jak również dane mu było konsekrować nowe świątynie w Satanowie, Szarogrodzie, Barze i Szarawce, Z posługami pontyfikalnymi udzielał się także w granicach innych biskupstw Rzeczypospolitej i np. w 1605 r. konsekrował kościół parafialny św. Jakuba Apostoła w Niegardowie w dekanacie proszowickim diecezji krakowskiej.

Na biskupstwo łuckie Paweł Wołucki został awansowany jeszcze w roku 1606, przy czym papież Paweł V zatwierdził tę translację 30 VII 1607 r. zezwalając przenoszącemu się z Kamieńca Podolskiego do Łucka pasterzowi zachować w komendzie opactwo mogilskie (o co ów zabiegał), tudzież posiadać nadal kanonikat katedralny w Krakowie. W diecezji łuckiej rządził trzynaście lat i w tym czasie m.in. przeprowadził w 1613 r. synod diecezjalny (natomiast w X 1607 r. uczestniczył w synodzie prowincjalnym metropolii gnieźnieńskiej w Piotrkowie), wkrótce po którym przesłał do Stolicy Apostolskiej relację o stanie diecezji (najstarszą spośród znanych w odniesieniu do Łucka), jakkolwiek zawarł w niej również informacje o sytuacji powierzonego jego pieczy opactwa cystersów w Mogile.

Szczególnym dobrodziejem Paweł Wołucki okazał się dla Towarzystwa Jezusowego. Podjął i dokończył zainicjowaną w 1606 r. fundację ich kolegium w biskupim Lucku, jezuici pełnili też funkcję penitencjarzy i kaznodziejów katedralnych, w której to świątyni mieli do swojej dyspozycji osobną kaplicę. W 1616 r. przystąpili do budowy własnego kościoła w stolicy diecezji łuckiej, doświadczając w tym względzie stałego wsparcia (również materialnego) ze strony ordynariusza. On sam, wespół z braćmi Stanisławem i Sebastianem, dokonał w latach 1616- 1622 fundacji kolegium Towarzystwa Jezusowego w Rawie Mazowieckiej, w swych rodzinnych stronach, a wespół z trzecim bratem, Filipem, poczynił znaczny zapis na rzecz budowy tamże konwiktu szlacheckiego. Z kolei sumę 200 florenów łożył corocznie na krakowskie kolegium św. Barbary tegoż zakonu; podobnie jego hojności zaznała jezuicka placówka w należącym do diecezji włocławskiej Gdańsku (jako uprzednio bp kamieniecki troszczył się i o tamtejsze kolegium w Starych Szkotach). Jezuici byli też jego spowiednikami i misjonarzami dworskimi, ponadto na jego zaproszenie kapłani z Towarzystwa Jezusowego dojeżdżali w latach 1615-1617 z Łucka z misjami do Brześcia Litewskiego, gdzie również zamierzał fundować ich kolegium i nawet poczynił na ten cel pewne zapisy, jednakże po przenosinach do Włocławka sprawa na kilka lat utknęła w martwym punkcie (zamysł ten zrealizował dopiero drugi z kolei jego następca w rządach diecezją łucką - Andrzej Lipski). Znaczącą zasługą Pawła Wołuckiego było również gruntowne odnowienie świątyni katedralnej w Łucku i wzbogacenie jej wystroju.

Na biskupstwo włocławskie Paweł Wołucki został awansowany w roku 1616 przez króla Zygmunta III Wazę, prowizję papieską ze strony Pawła V uzyskując 18 V tr., natomiast 26 XI tr. dopełnił uroczystego ingresu do świątyni katedralnej. W owej trzeciej z kolei (i zarazem ostatniej) spośród powierzonych mu diecezji rządził sześć lat, u samego progu swego pasterzowania utraciwszy doświadczonego współpracownika w osobie będącego od bez mała dwóch dekad tutejszym sufraganem Franciszka Łąckiego (zmarł 19 1 1617 r.). W jego miejsce na sufraganię Wołucki desygnował kanclerza katedralnego Baltazara Miaskowskiego, o którego nominację wnioskował do Stolicy Apostolskiej pismem z 14 III 1617 r. i-po uzyskaniu papieskiego potwierdzenia (22 V tr.) udzielił mu święceń biskupich w Warszawie 18 III 1618 r., podczas trwających obrad sejmu, w którym uczestniczył jako senator Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

W powierzonej jego trosce diecezji Paweł Wołucki przeprowadził osobiście wizytację generalną, jak również zwołał w stosunkowo niewielkich odstępach czasu trzy kolejne zgromadzenia synodalne - w latach 1617 (27 IX), 1620 (2 i 11 VI) oraz 1622 (26 IV), z których pierwsze i ostatnie zebrały się w Sobkowie, natomiast ów podwójny synod z roku 1620 (odrębnie dla części kujawskiej oraz pomorskiej) we Włocławku (na nim to powzięto m.in. uchwałę o dobrowolnym opodatkowaniu się kleru diecezjalnego w formie rocznej daniny: 10 groszy od proboszcza, 5 groszy od wikarego na rzecz zakupienia domu-przytułku dla kapłanów chorych oraz w podeszłym wieku). W końcu IV 1621 r. obecny był z kolei na synodzie prowincjalnym prymasa Wawrzyńca Gembickiego w Piotrkowie, zaś wespół z włocławską kapitułą katedralną (na którą nałożył w roku 1618 obowiązek, aby jej posiedzenia odbywały się wyłącznie w kapitularzu katedry, poprzednio jeszcze zaleciwszy w 1617 r. przestrzeganie podczas sprawowania liturgii w owej pierwszej świątyni diecezji ceremoniału rzymskiego) ułożył statuty dla swych następców na stolicy biskupiej. W latach 1617-1619 wzniósł nowy gmach dla włocławskiego seminarium duchownego, wykorzystując na ten cel m.in. fundusze pozostawione przez poprzednika (W. Gembickiego). przy czym kierownictwo prac powierzył kanclerzowi Baltazarowi Miaskowskiemu oraz kanonikowi Marcinowi Kościeleckiemu (po zakończeniu budowy sprowadził do Włocławka alumnów kształcących się poprzednio w Poznaniu). Zarazem powiększył uposażenie seminarium, a to przez zapis 700 florenów na dobrach Zacharz.

Troszczył się też o dobro materialne katedry oraz ubogich kościołów swej diecezji. On to postanowił wraz z kapitułą, aby każdy bp po ingresie składał na rzecz katedry po dwie figury srebrne, w czym pierwszy dał przykład, ofiarując do zakrystii katedralnej figury srebrne śś. Piotra i Pawła, krzyż procesjonalny oraz kielich złoty wraz z pateną. Kaplicę Najśw. Sakramentu przyozdobił i funduszem opatrzył, wreszcie fundował zakrystiana, który czuwałby nad porządkiem i sprzętami kościelnymi [miał również uposażyć ceremoniarza). Jego też fundacji był kościół w Smardzewicach [wzniesiony w całości z drewna w 1621 r. i dedykowany św. Annie, w kilkanaście lat później powierzony przez bp. M. Łubieńskiego Zakonowi Braci Mniejszych Konwentualnych]. Nie mniej hojny był na potrzeby ojczyzny, formując własnym kosztem poczty na wyprawy wojenne i wykupując z niewoli jeńców. Słowem, był to pasterz iście ducha kościelnego, pobożności wielkiej, dla ludzi łaskawy, dla siebie surowy, w radach przezorny" (A. Pęski). Nie ustrzegł się jednak nepotyzmu, wprowadzając w roku 1618 do kapituły katedralnej - od razu na godność prałacką archidiakona pomorskiego - swego siostrzeńca Piotra Piekarskiego (Pikarskiego), w rok później awansowanego na kanclerza (1619), któremu powierzył również dziekanię kolegiaty kruszwickiej. W 1620 r. znalazł się też w konflikcie z kanonikami swej katedry na okoliczność ponownego obsadzenia archidiakonatu pomorskiego, na który - bez uprzedniej elekcji ze strony kapituły - instytuował Andrzeja Mszczonowskiego, a potem dopiero wraz z Janem Bieńkowskim podał ich do wyboru kapitule, która wybrała wprawdzie Mszczonowskiego i instalowała, ale obrażona, w odpowiedzi bp. na jego postulaty, jak nie mniej delegatom swoim na synod prowincjalny 1621 r., podała żale swoje, że promocja taka jest przeciwko prawu i daje powód świeckim ludziom oraz duchownym do narzekań na gwałcenie praw przez biskupów, żądając, aby więcej tego nie było" (S. Chodyński).

Paweł Wołucki zmarł 15 XI 1622 r. w wieku 72 lub 73 lat i został pochowany w katedrze Wniebowzięcia NMP we Włocławku, w kaplicy Górków, gdzie rodzeni bracia Sebastian i Filip wystawili mu monument nagrobny. Po jego śmierci administratorem wakującej diecezji obrany został prałat Krzysztof Charbicki (późniejszy od 1634 r. - sufragan włocławski u boku Macieja Łubieńskiego), któremu jeszcze w roku 1619 powierzył on godność prepozyta katedralnego. W ADW zachował się pojedynczy tom akt działalności (acta episcopalia) Wołuckiego z lat 1616-1622.