Bp Michał

(1222-1252), biskup kujawski i pomorski.

Katalog wolborski i J. Długosz przypisują mu przynależność do rodu Godziębów, ale wydaje się to wątpliwe. Także hipoteza W. Semkowicza poparta przez J. Bieniaka o pochodzeniu z rodu Awdańców nie przyjęła się w literaturze. Początki kariery Michała należy wiązać z dworem księcia Konrada Mazowieckiego, może pracował w jego kancelarii, być może studiował prawo. W 1215 r. był kustoszem kapituły włocławskiej. Biskupem został między 1220 a 1222 r., naj prawdopodobniej po 15 III 1221 r. a przed 1222 r. Tegoż dnia świadczył nadaniu Konrada dla biskupa pruskiego Chrystiana. Jego pobyt w ziemi chełmińskiej wiąże się z udziałem w ówczesnej wyprawie książąt polskich do Prus.

Michał myślał o własnej akcji misyjnej w Prusach. Stąd z dystansem odniósł się do misji cysterskiej bpa Chrystiana. Przeciwstawiał się konsekwentnie wszelkim poczynaniom mającym doprowadzić do uszczuplenia lub oderwania od diecezji kujawskiej archidiakonatu pomorskiego. Stąd też w dokumentach dotyczących Pomorza używał tytułu biskup Kujaw i Pomorza. Dla przeciwwagi misji cysterskiej w porozumieniu z księciem Świętopełkiem sprowadził do Gdańska dominikanów, których zadaniem było m.in. nawracanie pogan.

Biskup należał niewątpliwie do gorliwych rządców diecezji. Zabiegał o zwrot zawłaszczonego majątku biskupiego, dokonywał transakcji dla lepszej organizacji, sprawniejszego zarządu dobrami biskupstwa. Tak więc na wiecu skaryszewskim w marcu 1228 r. księżna wdowa Grzymisława zwróciła mu zbiegłych z dóbr wolborskich łowców, przywracając jednocześnie biskupowi prawo łowieckie w lasach wolborskich. Książę sandomierski Bolesław Konradowic przekazał jako patron kościół w biskupim Łagowie. Z kolei Konrad Mazowiecki zwrócił biskupowi wieś Chełmice. Michał był świadkiem nadania przez Konrada w 1228 r. Zakonowi ziemi chełmińskiej i kujawskiego Orłowa. Dokument uwierzytelnił pieczęcią Dnia 27 XII 1229 r. spotykamy go w Lubiszewie, kiedy to książęta pomorscy Sambor i Świętopełk nadawali ziemię gniewską cystersom w Oliwie. 23 III 1231 r. w Zgierzu potwierdził zamianę wsi katedralnej Barkowice w kluczu wolborskim na Lubotyń (nad Notecią) cystersów sulejowskich, ważny punkt kontaktowy między kasztelanią wolborską a dobrami kujawskimi biskupstwa. Chciał zmusić Krzyżaków do płacenia trzech grzywien rocznie kościołowi w Wyszogrodzie w zamian za dziesięcinę z Orłowa. Biskup usilnie zabiegał o przywileje dla dóbr kościelnych. Zabójstwo scholastyka płockiego i włocławskiego Jana Czapli przez ludzi Konrada wykorzystał, by w czerwcu 1239 r. uzyskać od księcia jako zadośćuczynienie immunitet dla dóbr biskupich, zwłaszcza w kasztelanii wolborskiej. Przywileje te stały się po śmierci Konrada przyczyną zatargów z księciem Kazimierzem, synem Konrada. Książę ostatecznie ustąpił. Dnia 6 X 1250 r. w klasztorze dominikańskim w Sieradzu spotkali się biskup i książę oraz arbitrzy sporu arcybiskup gnieźnieński Pełka i biskup wrocławski Tomasz w towarzystwie licznego zastępu prałatów i kanoników. Książę zrzekł się na korzyść kapituły włocławskiej wszelkich świadczeń i praw książęcych oraz grodzkich z wyjątkiem potrzeby obrony ziemi kujawskiej i prawa połowu bobrów w rzece Zgłowiączce na terenie „miasta katedralnego". Jego mieszkańcy mieli podlegać sądownictwu miejscowej kapituły i samego księcia, z wyłączeniem kasztelana. Kanonikom przyznał ponadto cło na Zgłowiączce od miejsca targu do jej ujścia do Wisły, targowe ze wspomnianego miasta katedralnego wraz z cłem od statków przepływających w tym miejscu Wisłą. Co istotne, w początkach stycznia tego roku Kazimierz zrzekł się prawa prezenty kandydatów na stanowisko prepozyta w kapitule włocławskiej. Uzyskaniu tych zwolnień sprzyjał fakt, że biskup miał dobre kontakty z księciem Konradem i jego synem Kazimierzem, księciem łęczyckim i kujawskim. Według J. Długosza Michał stał na czele poselstwa, które przywiozło na dwór Konrada księżniczki śląskie zaręczone z synami Bolesławem i Kazimierzem. Był obecny na wiecu w Dankowie w 1236 r., kiedy to książę Konrad wyznaczał granice księstw dla wspomnianych synów.

Biskup Michał dbał równie zapobiegliwie o dobra biskupie na terytorium krzyżackim. Upominał się o zwrot tych dóbr w ziemi chełmińskiej i Złotorii. Krzyżacy zwrócili je, ale biskup musiał zgodzić się na zamianę dziesięciny snopowej na brach kujawskich. Dnia 19 X 1235 r. był świadkiem (mediatorem) ugody księcia Konrada z Krzyżakami w sprawie ziemi dobrzyńskiej. Drugim mediatorem był legat papieski Wilhelm. Michał uzyskał od Krzyżaków gwarancję praw własności Kościoła włocławskiego w ziemi chełmińskiej.

Gorzej układały się stosunki biskupa z księciem pomorskim Świętopełkiem. Ten próbował zerwać więzi przynależności swojej dzielnicy do polskiej prowincji kościelnej (diecezji włocławskiej). Zabraniał mu wstępu na Pomorze, dysponował urzędami kościelnymi, sądził sprawy zastrzeżone dla jurysdykcji kościelnej, przeciwstawiał się zbieraniu dziesięcin. Stąd biskup popierał Sambora i Raciborza w walce z ich starszym bratem Świętopełkiem. W odwecie ten najechał na Kujawy i złupił dobra biskupie. Zatarg zakończyła ugoda zawarta 30 XI 1238 r. w klasztorze inowrocławskim. Świętopełk musiał m.in. zapewnić biskupowi wstęp do archidiakonatu pomorskiego, spłatę zaciągniętych u Michała długów braci, wypłacić odszkodowanie za straty wyrządzone w czasie najazdu, jak i swobodny pobór dziesięciny zgodnie z bullą z 1237 r. Książę gdański nie spieszył się z wypełnieniem warunków układu. Stąd Michał zbliżył się ponownie do księcia lubiszewskiego Sambora. W 1241 r. w Toruniu zrzekł się na jego rzecz dziesięcin z księstwa lubiszewskiego, za co otrzymał od Sambora kasztelanię gorczyńską z prawem budowy umocnień. Rok później biskup przyłączył się do przymierza krzyżacko-mazowiecko-wielkopolskiego przeciwko Świętopełkowi. Dnia 28 VIII 1243 r. w Inowrocławiu poparł skierowane przeciwko Świętopełkowi przymierze książąt: kujawskiego Kazimierza i wspomnianych już biłgorajskiego Raciborza i lubiszewskiego Sambora. Walki niosły szkody dla pomorskich dóbr biskupich. Stąd zapewne nie bez zabiegów Michała w 1246 r. legat papieski Opizo z Meczano doprowadził do ugody między Świętopełkiem a Zakonem i jego sojusznikami. Biskup otrzymał tytułem odszkodowania wieś Komorsk Wielki wraz z immunitetem dla dóbr biskupich w dzielnicy gdańskiej. Poprawa stosunków między nimi była jednak chwilowa. W 1248 r. biskup udzielił schronienia wygnanemu Samborowi. Był świadkiem 8 XII 1248 r. w Toruniu obłożenia interdyktem Świętopełka przez legata papieskiego Jakuba z Leodium za przetrzymywanie w niewoli brata Racibora, niezwrócenie zabranych ziem braciom, niestawienie się na wyznaczony termin. W odpowiedzi Świętopełk podjął próbę oderwania Pomorza Gdańskiego od biskupstwa kujawskiego, wykorzystując sprawę biskupa sambijskiego Tetwarda. Krzyżacy nie wpuścili go do diecezji, schronienia udzielił mu Świętopełk, zezwolił na odprawianie nabożeństw i przekazał mu dochody biskupstwa kujawskiego z Pomorza. Michał ekskomunikował Tetwarda, ale nie doczekał się usunięcia go z Gdańska.

Michał był zwolennikiem reformy Kościoła polskiego. Brał udział w synodach prowincjonalnych. Wiadomo, że uczestniczył w synodzie legackim we Wrocławiu (10-13 X 1248). Rozbudował sieć parafialną, tworząc nowe placówki zwłaszcza na Pomorzu. Zdaniem niektórych badaczy w 1233 r. przywrócił urząd archidiakona kruszwickiego i dokonał podziału kujawskiej części diecezji na dwa archidiakonaty terytorialne włocławski i kruszwicki. Popierał rozwój klasztorów. Był współfundatorem placówki dominikańskiej w Gdańsku (1227). Dnia 17 VI 1235 r. konsekrował im nowy kościół pw. św. Mikołaja. Sprowadził franciszkanów do Inowrocławia (przed 1238) i Nieszawy (przed 1249). Z jego inicjatywy wojewoda mazowiecki Bogusza ufundował klasztor cysterski w Szpetalu k. Włocławka (1236), a skarbnik kujawski Mikołaj również klasztor cysterski w Byszewie (1250). Na prośbę księcia Kazimierza Konradowica przekazał mu w Inowrocławiu 5 X 1251 r. dziesięciny z czterech wsi. Sprzyjał norbertankom żukowskim, czyniąc dla nich w 1245 r. nadanie. Z cystersami oliwskimi miał spór o dziesięciny zakończony przekazaniem ich klasztorowi w zamian za dwie wsie. Katalog wolborski przypisuje mu wybudowanie we Włocławku katedry. Była to świątynia murowana, trzynawowa ze stropem drewnianym w stylu romańskim pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Archeolodzy lokalizują ją na południowywschód od dzisiejszego pałacu biskupiego w rejonie ul. Gdańskiej, Bednarskiej i Zamczej. Michał żył jeszcze 30 VI 1252 r., tegoż dnia książę Kazimierz sprzedał mu wieś Dobrzejewice. Zmarł 7, raczej 8 VIII 1252 r. Nekrolog katedry bamberskiej zanotował jego śmierć pod 17 VIII, najwidoczniej dopiero wówczas do Bambergi dotarła informacja o jego śmierci. W dokumentach nazywano go biskupem kujawskim i pomorskim - ale w legendach napieczętnych biskupem włocławskim. Biskup pozostawił dwie pieczęcie podłużne. Pierwsza przedstawia go siedzącego w szatach pontyfikalnych na tronie z pastorałem w prawej ręce i Ewangelią w lewej, w otoku napis majuskulny: SIGIL MICHAELIS WLADIZLAVIENSI EPI, sprawił ją sobie wkrótce po konsekracji. Na drugiej, późniejszej, widać bisku pa stojącego w szatach pontyfikalnych, w prawej ręce pastorał, w lewej Ewangelia, wokół zmodyfikowana legenda: +S MICHAELI VLADIZLAVIENSIS EPI.