Bp Józef Ignacy Rybiński

Po nieudanej próbie objęcia koadiutorii opactwa benedyktyńskiego w Płocku, o którą prosił króla Stanisława Augusta dla niego opat Jacek Rybiński w maju 1769 r, otrzymał 14 1771 r. królewską nominację na opata-komendarza cystersów w Wągrowcu. W początkach 1773 r., wraz z innymi dostojnikami, m.in. nuncjuszem papieskim J. Garampim, biskupami kujawskim Antonim Ostrowskim poznańskim Stanisławem Młodziejowskim, brał na Pradze udział w powitaniu wracającego z wygnania bpa krakowskiego Kajetana Ignacego Sołtyka.

Młody kan. szybko zdobył zaufanie króla, który 311774 r. wysłał do papieża Klemensa XIV list z powiadomieniem, że mianował Rybińskiego koadiutorem bpa kujawskiego Antoniego K. Ostrowskiego, prosząc jednocześnie o jego zatwierdzenie. Postępowanie kanoniczne trwało jedynie trzy miesiące i już 31 III 1774 r. papież mianował Rybińskiego biskupem tytularnym Ewarii (Eurei) w Fenicji i koadiutorem z prawem następstwa przy biskupie Ostrowskim. Mając 29 lat, i tylko 5 miesięcy w kapłaństwie, otrzymał upragnione biskupstwo, ale tylko jako koadiutor, bowiem nie był zbyt dobrze przygotowany do stanu duchownego, a wiedzę potrzebną do spełniania czynności kapłańskich, jak i biskupich, zawdzięczał jedynie pewnemu pijarowi z Kolegium warszawskiego, którego wyznaczył mu rektor Stanisław Górski. Święcenia kapłańskie, te niższe i wyższe, otrzymał w Warszawie od bpa poznańskiego i zarazem kanclerza koronnego Stanisława Kostki Młodziejowskiego, pierwsze 26 IX, a ostatnie 17 X 1773 r. Po zatwierdzeniu przez papieża na koadiutorię, w maju 1774 r., w kolegiacie wolborskiej otrzymał sakrę biskupią, od bpa Antoniego K. Ostrowskiego.

Prawdopodobnie jako koadiutor nie był ani razu we Włocławku, ale współpracował z biskupem ordynariuszem, który zlecał mu wykonanie niektórych czynności, zapoznawał się z problemami rządów w diecezji. Przebywał przeważnie w Warszawie. Gdy w 1777 r. bp Ostrowski przeniesiony został na arcybiskupstwo gnieźnieńskie, Rybiński, który miał zapewnioną sukcesję po Ostrowskim, na specjalnej kapitule we Włocławku 1 maja tr. został uroczyście wprowadzony na biskupstwo przez pełnomocnika bpa Jana Dembowskiego. Formalnego objęcia rządów w diecezji dokonał per procura 15 IX 1777 r. Na uroczysty ingres do katedry włocławskiej trzeba było. czekać aż trzy lata. Dopiero 10 V 1780 r. opuścił Warszawę i po czterech dniach 13 maja wieczorem przybył do pałacu we Włocławku. Witano go bardzo hucznie. 14 maja odbył się uroczysty ingres i po dniach pobytu we Włocławku, 20 maja, bp Rybiński opuścił miasto i udał się do swoich dóbr biskupich. Wypełniwszy wszystkie przewidziane prawem kościelnym czynności, stał się Rybiński ordynariuszem diecezji kujawsko-pomorskiej, którą kierował aż do śmierci.

Objęcie diecezji było także równoznaczne z wyniesieniem Rybińskiego do godności senatorskiej, co otworzyło mu nowe pole działania. Pierwszą misję jako senator otrzymał już w 1778 r., kiedy to powierzono mu przewodnictwo deputacji do rewizji skarbu litewskiego. Z zadania tego wywiązał się nadzwyczaj sprawnie, wytykając Antoniemu Tyzenhauzowi wiele nieprawidłowości w dokumentach skarbowych. W 1780 r. król przeforsował wprowadzenie Rybińskiego jako członka do Rady Nieustającej, w której pracował tylko do końca lipca 1781 r. W tym czasie przekazał obowiązki administratora diecezji kan. Wojciechowi Leszczyc Skarszewskiemu, a sam wyjechał na kurację w zachodniej Europie. Przebywał we Francji, Włoszech, a najdłużej w Strasburgu. Do kraju powrócił pod koniec 1784 r. W Wolborzu, do którego przybył przed 21 X 1784 r., odwołał Skarszewskiego z administratora diecezji.

Zwiększoną aktywność polityczną wykazał Rybiński w czasie obrad Sejmu Czteroletniego (1788-1792). Był jednak niezwykle ostrożny i mimo nacisków posła pruskiego Hieronima Lucchesiniego zwlekał z przybyciem do Warszawy, wyczekując na ustabilizowanie się oblicza sejmu, na którym pojawił się dopiero 26 listopada. Dwa dni potem złożył akces do konfederacji. Po raz pierwszy zabrał głos 4 XII 1788 r., opowiadając się zdecydowanie przeciwko Rosji i za naprawą Rzeczypospolitej przy udziale innych państw, przy czym wyraźnie wskazał na Prusy. 14 I 1789 r. wygłosił na forum sejmu mowę, w której przedstawił swój pogląd na rolę Rady Nieustającej, twierdząc, że jest ona narzędziem rosyjskiej ingerencji w sprawy Polski oraz agitował za jej zniesieniem. W kwestii ewakuacji wojsk rosyjskich przemawiał na sejmie 16 lutego, artykułując dążenia części posłów i opinii publicznej przeciwstawiających się dominacji rosyjskiej. Domagał się w konkluzji wycofania tych wojsk i likwidacji ich magazynów.

Na Sejmie Wielkim wypowiedział się bp Rybiński także w kwestii uchwał dotyczących podatków od duchowieństwa. Przestrzegał przed podjęciem nieprzemyślanej ustawy o pozbawieniu duchowieństwa określonych dochodów, a jednocześnie podsuwał śmiałą myśl wprowadzenia podatku generalnego, który w sprawiedliwych proporcjach rozkładałby ciężary na wszystkie stany w Rzeczypospolitej.

Aktywność polityczna i obowiązki senatorskie, które zdominowały życie Rybińskiego, nie przesłoniły mu jednak spraw Kościoła włocławskiego, którym kierował 29 lat. Diecezja z racji rozległości i swojego położenia już po pierwszym rozbiorze Polski rozerwana była na dwie części, a po drugim rozbiorze w 1793 r. cała weszła w skład państwa pruskiego. Administrował diecezją bardzo sprawnie przez swoich współpracowników, chociaż we Włocławku był tylko raz. W 1789 r. rozpoczął wizytację generalną diecezji, ale osobiście zwizytował tylko katedrę włocławską i kolegiatę wolborską. Zakończoną w 1791 r. wizytację uznano za jedną z najlepiej przeprowadzonych, toteż stała się wzorem do naśladowania dla późniejszych biskupów.

Rządy Rybińskiego w diecezji włocławskiej naznaczone były ciągłą walką z administracją pruską o utrzymanie dotychczasowych prerogatyw i uprawnień Kościoła. Zabiegał o utworzenie seminarium duchownego w Gdańsku, by kształcić księży w j. niemieckim dla parafii archidiakonatu pomorskiego. Mimo trudności finansowych czynił nadania dla kapituły katedralnej włocławskiej, wzniósł szkołę przy kolegiacie wolborskiej. Dużo uwagi poświęcił seminarium duchownemu we Włocławku, dbał o właściwy poziom nauczania, zapewniał środki finansowe na jego utrzymanie, uposażał włocławską katedrę.

Mimo złożonej sytuacji politycznej, w jakiej znalazł się Rybiński w czasie rządów diecezją kujawską, postrzegany był przez władze w Berlinie bardzo przychylnie. Dlatego pod koniec grudnia 1797 r. powierzono mu organizację administracji nowej diecezji warszawskiej.

Bp Rybiński najczęściej rezydował w Wolborzu, toteż dbał o to miasto, regulował wiele spraw miejskich, decydował o obsadzeniu urzędu starosty wolborskiego, o opodatkowaniu mieszczan w celu spłaty długu zaciągniętego przez miasto w przeszłości, ochraniał rzemieślników; przywilejem z roku 1780 ustanowił cech rzeźników. Nie mniej energii poświęcił dla Włocławka, dbał o jego rozwój i porządek w nim panujący, powołał dla miasta Komisję Dobrego Porządku (Komisja Boni Ordinis). W wydanym w Wolborzu 2 VIII 1787 r. dokumencie przedstawił cele powołania Komisji, jak również określił sposób jej pracy. Już 1 V 1788 r. miasto otrzymało ordynacje dotyczącą struktury samorządowej, życia cechów i innych spraw istotnych dla prawidłowego rozwoju.

W wydanym „Rozporządzeniu..." uregulowane zostały wszystkie kwestie miejskie wraz z powinnościami mieszczan, jurysdykcją, przepisami porządkowymi, zabezpieczeniem przed pożarami itp. Pracę Komisji Dobrego Porządku zatwierdził 29 VII 1788 r., a 9 I 1789 r. zaakceptowała ją kapituła.

W ostatnich latach życia bp Rybiński odsunął się od aktywnego życia politycznego. Zamieszkał w małym dworku w Niesułkowie k. Wolborza i stamtąd kierował diecezją od 1795 r., poświęcając wiele uwagi sprawom gospodarczym i finansowym. Opuszczał swoją nową siedzibę bardzo rzadko i to na krótko. W 1797 r. w Berlinie składał hołd nowemu królowi pruskiemu Fryderykowi Wilhelmowi III, a w czerwcu 1802 r. witał go w Warszawie. Wtedy też, 25 czerwca, na balu u księcia Józefa Poniatowskiego otrzymał nadany mu przez króla pruskiego Order Orła Czerwonego. Józef Ignacy Rybiński zmarł 4 1 1806 r. i pochowany został w kolegiacie wolborskiej.