bp Jan Zaręba
Włocławski Słownik Biograficzny, pod red. S. Kunikowski, tom 1, s. 185-186.
(1910-1986), biskup włocławski, budowniczy kościołów w diecezji włocławskiej.
Urodził się 25 XII 1910 r. we wsi Sadykierz, pow. pułtuski. Był synem Adama i Wiktorii z d. Dawidzkiej. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w Bydgoszczy w 1929 r. wstąpił do Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Gnieźnie. Święcenia kapłańskie otrzymał 17 VI 1934 r. z rąk kard. Augusta Hlonda. Po święceniach pracował cztery lata jako wikariusz i prefekt w Pleszewie, pod okiem wielkiego społecznika ks. Kazimierza Niesiołowskiego. W 1938 r. został wy- słany na studia do Rzymu na Papieski Uniwersytet Gregoriański. Po roku przyjechał na wakacje do Polski, gdzie zastał go wybuch II wojny światowej. Okres okupacji spędził na pograniczu trzech diecezji- gnieźnieńskiej, poznańskiej i włocławskiej. Początkowo duszpasterzował w trzech parafiach koło Pleszewa: Lutni, Sośnicy i Kowalewie, a następnie, jako cywilny pracownik, u Niemców w okolicy Władysławowa, koło Turku.
Przez całą wojnę sprawował tajne duszpasterstwo, zwłaszcza w oparciu o siostry służebniczki pleszewskie. Po wyzwoleniu otworzył zamknięty w czasie wojny kościół w Pleszewie i rozpoczął pracę duszpasterską. Z dniem 1 IX 1945 r., z polecenia kard. A. Hlonda, został skierowany na Ziemie Odzyskane, do Gorzowa, z zadaniem organizowania duszpasterstwa dla przesiedlanych tam ze wschodu repatriantów, jak i ludności, która tam pozostała. W Gorzowie pełnił szereg funkcji - był kanclerzem kurii, proboszczem katedry, wydawcą pisemka kościelnego „Tygodnik Katolicki".
W 1948 r. wrócił do macierzystej diecezji gnieźnieńskiej. Pełnił w niej szereg odpowiedzialnych funkcji-dyrektora Archidiecezjalnego Związku „Caritas” i równocześnie sekretarza generalnego Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Męskiej i Żeńskiej, sędziego posynodalnego, referenta kurii i od 1956 r. oficjała Trybunału Metropolitalnego oraz przewodniczącego Wydziału ds. Zakonnych przy Kurii Metropolitalnej w Gnieźnie. Był także wizytatorem domów zakonnych, egzaminatorem posynodalnym i synodalnym, kuratorem Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Niepokalanego NMP oraz Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety. Był także wykładowcą katolickiej nauki społecznej w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Gnieźnie. W uznaniu zasług prymas Polski wprowadził go w 1957 r. do kapituły prymasowskiej w Gnieźnie.
20 V 1963 r. został mianowany przez papieża Jana XXIII biskupem pomocniczym we Włocławku. Jednak przed ogłoszeniem podpisanej już nominacji papież zmarł. W związku z tym nominacja została zawieszona, zaś papież Paweł VI wystawił nową nominację 25 VI 1963 r. Święcenia biskupie przyjął w katedrze włocławskiej 8 IX 1963 r. z rąk Prymasa Tysiąclecia. Jego biskupstwem tytularnym była miejscowość Bitilio. Jako biskup pochodzący z innej diecezji został początkowo przyjęty dość chłodno. Trzeba było wielu lat wytężonej pracy, aby zyskać uznanie najbardziej zagorzałych oponentów. Jako biskup pomocniczy bp. A. Pawłowskiego podjął liczne obowiązki w kurii diecezjalnej we Włocławku. Był wikariuszem generalnym, członkiem kapituły katedralnej, przewodniczącym licznych komisji kurialnych, kuratorem Zgromadzenia Sióstr „Wspólnej Pracy" od Niepokalanej Maryi, a także członkiem komisji przy Konferencji Episkopatu Polski - Misyjnej, ds. Miłosierdzia Chrześcijańskiego, ds. Duchowieństwa i Reformy Prawa Kanonicznego (przewodniczący). W 1965 r. uczestniczył w czwartej sesji Soboru Watykańskiego II.
Po tragicznej śmierci bp. A. Pawłowskiego (17 IX 1968) został wybrany wikariuszem kapitulnym, a 16 X 1968 г, na wniosek kard. S. Wyszyńskiego, Stolica Apostolska mianowała go administratorem diecezji włocławskiej. Przetargi z władzami świeckimi trwały rok i dopiero 20 X 1969 r. otrzymał bullę mianującą go ordynariuszem diecezji. Ingres i kanoniczne objęcie diecezji nastąpiło 1 II 1970 r.
Będąc biskupem włocławskim dał się poznać jako budowniczy wielu kościołów. W czasach, w których zgoda na budowę kościoła była prawie cudem, dzięki nieustępliwości i zabiegom zdołał uzyskać tyle zezwoleń, że więcej kościołów diecezja nie była zdolna wybudować. We Włocławku dzięki jego trosce uzyskano zezwolenie na budowę kościołów: św. Józefa, św. Maksymiliana, Narodzenia NMP i św. Jana Apostoła, Najświętszego Zbawiciela, Ducha Świętego i Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, czyli wszystkich nowych kościołów wybudowanych we Włocławku po II wojnie Podobnie było w całej diecezji. Do tego dochodziły budowy salek katechetycznych i plebanii. Biskup J. Zaręba nie tylko zabiegał o ich powstanie, ale także troszczył się o uzyskanie funduszy na ich budowę. Często osobiście sprawdzał postępy budowy i zawsze zawoził budowniczemu znaczną ofiarę na jej budowę.
W trosce o gruntowne wykształcenie duchowieństwa zabiegał o odpowiedni poziom kadry profesorskiej. Ustanowił zasadę, że w seminarium wykładowca musi mieć co najmniej doktorat. Zobowiązał duchownych, aby po ukończeniu seminarium dokształcali się w założonym w 1975 r. we Włocławku Studium Teologii, przemianowanym w 1983 r. na Instytut Teologiczno-Pastoralny. W uczelni tej, za jego życia, ponad 150 duchownych otrzymało stopień magistra teologii. Dla popularyzowania i pogłębiania wiedzy religijnej założył we Włocławku, przy WSD, dla osób świeckich, Instytut Wyższej Kultury Religijnej. Celem uporządkowania prawodawstwa diecezjalnego 4 V 1986 r. zwołał II Synod Diecezji Włocławskiej, którego dokumentów nie zdołał, przed niespodziewaną śmiercią, podpisać. Podobnie jak nie doczekał się beatyfikacji bp. M. Kozala, w której przygotowanie włożył wiele trudu.
Jako ordynariusz dokonał ponad 250 wizytacji kanonicznych parafii, wydał kilkadziesiąt listów pasterskich i wiele dekretów reformujących różne aspekty życia diecezji. Jego wieloletnie rządy w diecezji włocławskiej wywarły znaczny wpływ na wiele dziedzin życia kościelnego w diecezji. Bibliografia jego prac do 1983 r. zamieszczona została w ,,Ateneum Kapłańskim".
Zmarł 22 XI 1986 r. i został pochowany w katedrze włocławskiej, w krypcie biskupów włocławskich.
Andrzejewski R., Szkic do duchowego portretu biskupów włocławskich, „Aten. Kapł.", 1984, t. 102, s. 353-364; Frątczak W., Bibliografia prac bpa Jana Zaręby do 1983 r., „Aten. Kapł.", 1984, t. 102, s. 495-499; Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce, Warszawa 1992; Polscy kanoniści (wiek XIX i XX), Warszawa 1981, cz. 2, s. 256-257;- „Kron. Diec. Włocł.", 1986, t. 69, nr 11-12, s. 241- 272 (komplet dokumentacji związanej ze śmiercią i pogrzebem).
Wojciech Frątczak