Bp Jan Tarnowski

Z łaski monarchy został prepozytem kapituł włocławskiej i kruszwickiej, jak też instalował się na kanonikat katedralny w Krakowie (1580), by 18 I 1581 r. uzyskać wakujące po śmierci Stanisława Ossowskiego referendarstwo koronne. Nie otrzymał natomiast prałatury scholastyka w kapitule kolegiackiej w Łęczycy, o którą zabiegał, ta bowiem nadana została Wojciechowi Baranowskiemu (przyszłemu jego drugiemu z kolei następcy na stolicach biskupich we Włocławku oraz Gnieźnie), co jednak wynagrodzono mu później prepozyturą łęczycką (1584).

Śmierć Stefana Batorego, któremu niegdyś towarzyszył podczas wypraw połockiej oraz pskowskiej przeciwko Moskwie, i objęcie tronu polskiego przez Zygmunta III Wazę nie zachwiały karierą Jana Tar- nowskiego, który w niedługim czasie zaskarbił sobie przychylność nowego władcy i dzięki jego poparciu objął w grudniu 1586 r. prepozyturę katedralną krakowską (po awansowanym na biskupstwo kamienieckie Wawrzyńcu Goślickim). W cztery lata później został posunięty z referendarii koronnej na podkanclerstwo Królestwa Polskiego (4/7 I 1591), zwolnione przez zmuszonego do rezygnacji z tego dygnitarstwa bp. Wojciecha Baranowskiego, który przeszedł wówczas z diecezji przemyskiej na płocką. O godność tę rywalizował z popieranym przez kanclerza i hetmana Jana Zamoyskiego sekretarzem wielkim koronnym Piotrem Tylickim, w przyszłości jego sukcesorem na biskupstwie włocławskim, zmuszonym obecnie poprzestać na zwolnionym przezeń referendarstwie koronnym. Od tego też momentu J. Tarnowski pozostawał jednym z naj bliższych współpracowników króla Zygmunta III, wywierając znaczący wpływ na bieg spraw politycznych Rzeczypospolitej Obojga Narodów (zarówno na politykę wewnątrzkrajową, jak i zagraniczną). Co więcej, jeszcze w roku 1590 polski monarcha podjął starania zmierzające w kierunku zapewnienia czterdziestoletniemu prałatowi następstwa na arcybiskupstwie gnieźnieńskim po sędziwym prymasie Stanisławie Karnkowskim, a to poprzez przydanie temu koadiutora cum iure successionis, na co ów zgodził się w kwietniu tr., jednakże przyzwolenia ze swej strony odmówiła Stolica Apostolska (mimo dokonanej uprzednio stosownej elekcji przez kapitułę metropolitalną w Gnieźnie). Jednakże panujący w Rzeczypospolitej monarcha nie odstąpił od raz powziętego postanowienia w owym względzie, w kilkanaście lat później właśnie Jana Tarnowskiego desygnując na zwolnioną w związku ze zgonem S. Karnkowskiego stolicę prymasowską.

Cenne doświadczenia w materii zarządzania sprawami lokalnego Kościoła J. Tarnowski zyskał w roku 1591, kiedy to po śmierci ordynariusza krakowskiego Piotra Myszkowskiego został obrany 8 IV tr. wikariuszem kapitulnym (administratorem) wakującej diecezji, którym pozostawał aż do momentu ustanowienia nowym bp. Krakowa kardynała Jerzego Radziwiłła (prowizja papieska z 9 X 1591 r.).

Z kolei w sierpniu 1593 r. udał się u boku monarchy do jego rodzinnej Szwecji (po zgonie Jana III Wazy), skąd w granice państwa polsko-litewskiego powrócił po dziesięciu miesiącach pobytu na terenie Skandynawii. Tamta wyprawa bardziej jeszcze zacieśniła jego związki z Zygmuntem III Wazą, który latem 1597 r. wyznaczył go następcą zmarłego 26 VII tr. Łukasza Kościeleckiego na stolicy biskupiej w Poznaniu. Obrany przez miejscową kapitułę katedralną 22 VIII 1597 r., prowizję ze strony papieża Klemensa VIII otrzymał 10 XI tr., po czym 1 I 1598 r. objął kanonicznie rządy w diecezji poznańskiej poprzez delegowanego po temu kanonika Jakuba Prądzewskiego, zaś w trzy dni później, 4 I, miały miejsce w Warszawie święcenia biskupie Jana Tarnowskiego (w dniu jego 47. urodzin). Wkrótce później, podczas obradującego tam od 8 III do 13 IV 1598 r. sejmu zwyczajnego, nowy członek episkopatu złożył 1 IV tr. godność podkanclerza Królestwa Polskiego, którą objął po nim Piotr Tylicki (ówcześnie pasterz diecezji chełmińskiej).

Kościołem poznańskim J. Tarnowski rządził zaledwie półtora roku (ingres odbył 20 I 1598 r.), jako że zwolniona w związku ze śmiercią Hieronima Roz(d)rażewskiego (9 II 1600 r. w Rzymie) stolica biskupia we Włocławku właśnie jemu przypadła z woli króla, jakkolwiek sam zainteresowany żywić miał wówczas nadzieję na objęcie także wakującego wtedy biskupstwa krakowskiego, z którym czuł się szczególniej związany (jako prepozyt tamtejszej kapituły katedralnej w latach 1586-1597). Przedkładając Kraków nad rodzinne Kujawy, powierzenie stolicy św. Stanisława starszemu o trzy lata Bernardowi Maciejowskiemu odebrał jako osobistą porażkę i żywiąc żal do monarchy - usunął się na jakiś czas od spraw polityki zapewne z korzyścią dla diecezji, na której przyjęcie zgodził się po długich wahaniach (translację Jana Tarnowskiego z Poznania do Włocławka papież Klemens VIII zatwierdził 12 VI 1600 r.), jakkolwiek jako [ordynariusz) włocławski nie wykazywał większej aktywności. Zrezygnował z kontynuowania zaognionego przez swego poprzednika, Hieronima Roz[d]rażewskiego, sporu z Gdańskiem o zajęty przez protestantów kościół Mariacki. Przy katedrze we Włocławku wybudował kosztem 4200 złp kaplicę pw. [Wniebowzięcia] Najśw. Maryi Panny, [zaś] w kwietniu 1602 r. radził 2 kapitułą nad sposobem zapewnienia szkole katedralnej zdolnych śpiewaków, obiecując przyczynić się do ich utrzymania. Podczas panującej w roku 1603 we Włocławku zarazy, obawiając się ucieczki z miasta uczniów szkoły katedralnej, dwukrotnie domagał się od kapituły „większej dbałości o ich zaopatrzenie" (R. Kawecki). Pośród osób, do których kariery kościelnej Jan Tarnowski istotnie się w tam- tych latach przyczynił, znajdował się mianowany bp. przemyskim w tym samym roku, w którym ów został ordynariuszem włocławskim, spokrewniony z nim Maciej Pstrokoński, który w kilka lat później objął rządy pasterskie we Włocławku (1608/09). Obu ich wspomagał tu w posłudze długoletni sufragan włocławski Franciszek Łącki, w roku 1600 będący również wikariuszem kapitulnym (administratorem) wakującej diecezji, ustanowiony następ- nie także oficjałem.

Zygmunt III Waza, chcąc wynagrodzić J. Tarnowskiemu doznany niegdyś zawód, desygnował go 13 X 1603 r. sukcesorem na stolicy prymasowskiej zmarłego Stanisława Karnkowskiego. Elekcja ze strony gnieźnieńskiej kapituły archikatedralnej miała miejsce 30 X 1603 r., natomiast 11 XI tr. wystosowano do Wiecznego Miasta stosowny akt postulacyjny, do którego papież Klemens VIII przychylił się 29 III 1604 r. i zatwierdził - przy dyspensie od braku stopnia naukowego translację 53-letniego hierarchy z Włocławka do Gniezna (28 IV tr. przyznał mu paliusz metropolity, który z Rzymu przywiózł Jan Wężyk, późniejszy prymas w latach 1627-1638). Rządy w archidiecezji nowy pasterz objął 13 V 1604 r. za pośrednictwem ustanowionych po temu delegatów, natomiast uroczysty ingres do gnieźnieńskiej archikatedry Wniebowzięcia NMP odbył 5 VI tr. (biorący udział w tych uroczystościach sufragan włocławski Franciszek Łącki dzień później nałożył mu dostarczony z Wiecznego Miasta paliusz). W tym też czasie podjęto zabiegi dlań o godność kardynalską, już jednak z końcem sierpnia kolejnego roku Jan Tarnowski nieoczekiwanie zapadł poważnie na zdrowiu i po zaledwie kilkunastodniowej chorobie zmarł 14 IX 1605 r. w Łowiczu, w wieku 54 lat. Pochowany został w łowickiej kolegiacie Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja Biskupa, gdzie z jego legatu wzniesiono w latach 1609-1611 kaplicę Trójcy Św., przeznaczoną na miejsce wiecznego spoczynku hierarchy (z równoczesnym ufundowaniem przy niej kolegium złożonego z prepozyta oraz sześciu psałterzystów, przy czym tym pierwszym miał być każdorazowo kanonik spokrewniony w linii męskiej lub żeńskiej z fundatorem). Jako mecenas nauki i kultury przyczynił się J. Tarnowski do powstania dzieła Tomasz Tretera pt. Vitae episcoporum Posnaniensium, wydanego w Braniewie w roku 1604.