Bp Jan Szafraniec

(ok. 1375-1433), h. Starykoń (Stary Koń), bp ordynariusz włocławski, kanclerz Królestwa Polskiego

Urodził się zapewne ok. 1375 r. jako syn Piotra Szafrańca z Łuczyc i Pieskowej (Peszkowej) Skały, który doszedł do godności podstolego krakowskiego, oraz jego małżonki Katarzyny (Kachny), a brat m.in. Piotra z Pieskowej Skały, Stanisława z Młodziejowic i Tomasza z Łuczyc. Po uprzednich studiach w zakresie sztuk wyzwolonych zapisał się w 1395 r. na Wydział Prawa Uniwersytetu Praskiego, gdzie wszakże nie uzyskał stopni naukowych. Począwszy od 1398 r. poświadczony jest jako kan. katedralny w Krakowie, posiadając tam również kanonię w kolegiacie św. Idziego, a z racji wykształcenia prawniczego był niejednokrotnie delegowany przez kapitułę z Wawelu oraz przez miejscowych ordynariuszy celem ich reprezentowania podczas spraw sądowych i do rozstrzygania sporów. Będąc od 1402 r. kustoszem katedralnym krakowskim, zaliczał się do bliskich współpracowników bpa Piotra Wysza, u którego boku sprawował obowiązki wikariusza generalnego in spiritualibus oraz in temporalibus (w tym charakterze m.in. przewodził obradom synodu diecezjalnego w 1408 r.). Zaangażowany w działania zmierzające do odnowienia najstarszego polskiego uniwersytetu (w sprawie tej wyruszył 1400 r. do Heidelbergu), dostąpił w 1404 r. wyboru na jego rektora (był nim do 1405 r.), również w późn. czasie, interesując się sprawami uczelni (m.in. podejmował się roli egzekutora testamentów zmarłych profesorów) i pozostając do końca życia jej dobroczyńcą także w sferze materialnej - tudzież protektorem.

Ustanowiony scholastykiem katedralnym krakowskim (1410/11), prepozytem kolegiaty św. Michała Archanioła na Wawelu (1411) oraz kantorem kapituły kolegiackiej w Kielcach (1415), jak również tenutariuszem należącego do tzw. stołu biskupiego klucza sławkowskiego (1413), po kilkuletnich zabiegach uzyskał w 1418 r. godność dziekana kapituły katedralnej na Wawelu. W tym samym r. został z woli króla Władysława II Jagiełły podkanclerzym Królestwa Polskiego, lecz ponieważ uprzednio nie był związany z kancelarią monarszą, nominacja ta spotkała się z nieprzychylną reakcją części elit politycznych kraju, narażając go również na konflikt ze Zbigniewem Oleśnickim, niebawem nowym biskupem krakowskim. Wzajemną ich niechęć pogłębiał odmienny stosunek obu względem rewolucji husyckiej w sąsiednich Czechach, wobec której Jan Szafraniec żywił znaczne zrozumienie, nieoficjalne popierając kontakty polskiego dworu z husytami (znalazły one zwieńczenie w zaproponowaniu królowi Polski przyjęcia korony czeskiej, który to zamysł późn. biskup włocławski zdecydowanie wspierał), co niewątpliwie należy wiązać z jego niegdysiejszymi studiami w Pradze i poznaniem wówczas panujących w tym kraju stosunków społeczno-politycznych. Zamierzał też odegrać rolę w doprowadzeniu do pojednania husytów z Kościołem katolickim i Stolicą Apostolską, przy równoczesnym jednak przeciwstawianiu się polityce ówczesnego króla Czech, Niemiec oraz Węgier Zygmunta Luksemburczyka, będąc też niechętny wszelkim z nim porozumieniom.

W III 1421 r. obrany kanonicznie przez miejscową kapitułę katedralną na biskupstwo przemyskie, godności tej nie przyjął, obawiając się konieczności złożenia piastowanego podkanclerstwa i odsunięcia od bieżącego wpływu na sprawy państwowe (niewiele wcześniej doprowadził do zawarcia sojuszu z margrabią brandenburskim Fryderykiem Hohenzollernem, mającego zapewnić przyszłe panowanie w Polsce jego potomkom), jak też biorąc pod uwagę znikome dochody diecezji. W kilkanaście miesięcy późn. przystąpił natomiast do rywalizacji ze Zbigniewem Oleśnickim o wakujące biskupstwo krakowskie, jednak ją przegrał, otrzymując miast tego godność kanclerza Królestwa Polskiego (1423). Jako taki popierał starania monarchy o zapewnienie w kraju dziedziczności tronu w ramach dynastii Jagiellonów (po narodzeniu się synów Władysławowi Jagielle), a równocześnie sprzeciwiał się planom koronacyjnym wielkiego księcia litewskiego Witolda, których realizacja zapewniłaby Litwie status równorzędnego względem Polski królestwa. Miał również współorganizować (czy przynajmniej współfinansować) wyprawę zbrojną do Czech Zygmunta Korybutowicza, stanowiącą kolejny wrogi akt wobec Zygmunta Luksemburczyka, a zarazem krok ku realizacji nigdy nie porzuconego zamysłu unii polsko-czeskiej.

Po śmierci Jana Pelli z Niewiesza obrany został 23 V 1428 r. przez włocławską kapitułę katedralną -na życzenie króla Władysława Jagiełły-nowym pasterzem tutejszej diecezji, prowizję papieską uzyskując 11 IX tr. ze strony papieża Marcina V. Dopiero po tym fakcie przyjął-pomiędzy 19 a 22 XI 1428 -wpierw święcenia kapłańskie, których dotychczas jeszcze nie posiadał, a następnie sakrę biskupią (prawdopodobnie z rąk prymasa Wojciecha Jastrzębca), ro poczynając niespełna pięcioletnie rządy w diecezji włocławskiej, które przez cały ten okres łączył z piastowanym do śmierci urzędem kanclerza Królestwa Polskiego. Dla owej racji rzadko przebywał w granicach powierzonego mu biskupstwa, którego spraw jednak nie zaniedbywał, wyręczając się wikariuszami in spiritualibus i oficjałami generalnymi, natomiast brak dla jego czasów świadectw działalności w diecezji spełniających posługi in pontificalibus sufraganów. Od początku też natrafił na niechęć ze strony władz oraz lokalnej administracji sprawującego zwierzchność nad pomorską częścią biskupstwa zakonu krzyżackiego, od którego domagał się odszkodowań za szkody wyrządzone w dobrach biskupich, m.in. uzyskując w 1432 r. -znacznym nakładem kosztów -korzystny wyrok sędziów papieskich w sprawie o zniszczenie należącej do ordynariuszy włocławskich rezydencji (dworu) na Biskupiej Górce k. Gdańska, unieważniony jednak w r. późn. wskutek apelacji wniesionej przez stronę przeciwną do Soboru Bazylejskiego.

U samego początku rządów w diecezji przeniósł kolegiatę z Kruszwicy do Nieszawy (1428), dokonał erygowania nowej parafii w Łazanowie (1431), prowadząc też przez cały okres zasiadania na stolicy biskupiej we Włocławku szeroko zakrojoną akcję na czele z biskupim przenoszenia na prawo magdeburskie podupadłych gospodarczo miejscowości - miastem Wolborzem (1433). Bawiąc w 1432 r. w Malborku jako wysłannik na negocjacje z wielkim mistrzem Pawłem Russdorfem, także w stolicy zakonu krzyżackiego zabiegał o sprawy diecezji, a wobec wybuchu niebawem wojny z Krzyżakami, brał udział w organizowaniu obrony kraju, następnie doprowadzając do zawartego w Pabianicach przymierza z czeskimi husytami (17 VII 1432), którego rezultatem była niszczycielska wyprawa w r. kolejnym sił polskich i husyckich do Nowej Marchii i na Pomorze Nadwiflańskie, podczas której spalone zostały m.in. cysterskie opactwa w Pelplinie oraz Oliwie.

Uczestnicząc u boku Władysława Jagiełły w naradach i planowaniu działań wojennych w tym konflikcie z zakonem krzyżackim, za pobytu w Koninie, bp Jan Szafraniec zapadał na wywołaną szerzącą się wówczas zarazą chorobę i zm. 28 VII 1433 r. w Brodni. Jego ciało-zgodnie z dyspozycją zawartą w sporządzonym testamencie sprowadzono do stołecznego Krakowa i złożono w uposażonej prze- zeń oraz przez jego brata Piotra kaplicy św. Stefana (zwanej późn. Kaplicą Szafrańców) w kościele katedralnym na Wawelu. Wedle charakterystyki dokonanej przez Jana Długosza (w tamtym momencie liczącego sobie 18 lat), zmarły biskup włocławski miał odznaczać się pobożnością i chwalebnymi obyczajami, okazywać miłosierdzie ubogim, samemu przy tym nie żywiąc przywiązania do dóbr materialnych, a wręcz gardząc zbytkiem, zaś jego dokonania w życiu publicznym zasługiwały na tym większe uznanie, jako że od młodości wskutek jąkania się doświadczał trudności z mową. Stolicę biskupią we Włocławku objął po J. Szafrańcu współpracujący z nim przez l. w królewskiej kancelarii jako od 1428 r. podkanclerzy koronny- Władysław z Oporowa (Oporowski), późn. prymas.