Bp Jan Pella (Pełła) z Niewiesza

(ok. 1370-1428), h. Pomian, bp ord. włocławski

Ur. się ok. 1370 r. w średniozamożnej rodzinie rycerskiej z ziemi sieradzkiej, będąc synem Jałbrzyka i Małgorzaty, a bratem Stanisława oraz Chebdy, prawdopodobnie też bratankiem kantora kapituły kolegiackiej w Kruszwicy Jaranda z Boczków (zw. Siwakoza). Być może ten ostatni dopomógł w początkach jego kościelnej kariery, o których niewiele wiadomo, a jedynie przypuszcza się, że w nieznanych okolicznościach osobiście zawitał do Kurii Rzymskiej. Tam uzyskał w VIII 1391 r., od papieża Bonifacego IX, prowizję na prałaturę scholastyka gnieźnieńskiego oraz na kanonię katedralną w Płocku, z których objął tylko te drugą, gdy z kolei w 1393 r. poświadczony jest także jako kan. kapituł katedralnej we Włocławku i kolegiackiej w Łęczycy. Otrzymany również kanonikat w kolegiacie uniejowskiej zamienił na kanonię w katedrze krakowskiej, ubiegając się nadto o inne prebendy i beneficja (m.in. w Krakowie i Kielcach), spośród których najważniejsza była uzyskana 6 III 1403 r. prałatura prepozyta kapituły kolegiackiej w Kruszwicy. Z kolei w odniesieniu do I. 1404 oraz 1406 występuje w źródłach z niewątpliwie czysto honorowym tytułem dworzanina (aulicus) papieża Innocentego VII.

Nie wiadomo, jakim wykształceniem legitymował się Jan Pella, bowiem brak pewności, czy odbył studia uniwersyteckie. Począwszy od pierwszej dekady XV w. zaczął aktywnie uczestniczyć w życiu publicznym kraju, będąc zarówno asesorem sądu ziemskiego w Brześciu Kujawskim, jak tez świadkiem na wystawianych dokumentach (głównie kościelnych), by najdalej w 1412 r. znaleźć się na służbie monarchy (od tego czasu związany z kancelarią królewską). Z polecenia Władysława II Jagiełły podejmował działania dyplomatyczne w sprawach polsko-krzyżackich, niejednokrotnie będąc pełnomocnikiem króla lub komisarzem przy rozpatrywaniu kwestii spornych (czy podczas kroków arbitrażowych), już wtedy zyskawszy u krzyżaków opinię nieprzejednanego przeciwnika zakonu, a zarazem z usposobienia wichrzyciela („bezecny, hardy, złośliwy i skłonny do swarów"), co przełożyło się na późn. wzajemne relacje po objęciu przezeń stolicy biskupiej we Włocławku.

Po raz pierwszy kandydatem do infuły miał być w 1414 r., kiedy zawakowało biskupstwo poznańskie, jednak nie został wybrany przez tamtejszą kapitułę katedralną. Coraz bliższe więzy łączyły go w tym czasie z diecezją włocławską, gdzie od kapituły katedralnej otrzymał w zarząd tzw. klucz wolborski, będąc również jej reprezentantem u boku bpa Jana z książąt opolskich (zwanego Kropidło) podczas pertraktacji tego z zakonem krzyżackim. Kiedy następnie doszło w l. 1418-1419 do ostrego sporu pomiędzy kolegium kanoników włocławskich a ordynariuszem loci, Jan Pella z Niewiesza pozwał bpa przed sąd metropolity gnieźnieńskiego imieniem kapituły, przez którą został wtedy oficjalnie wysunięty jako kandydat na koadiutora z prawem następstwa (cum iure successionis) przy dotychczasowym pasterzu diecezji. Kandydatura ta, przedstawiona polskiemu królowi do zaaprobowania, spotkała się ze zdecydowanym sprzeciwem ze strony bpa Jana Kropidły, którego prawa poparł abp Gniezna Mikołaj Trąba, podobnie jak działania na gruncie z kolei Kurii Rzymskiej podjęła dyplomacja krzyżacka, dążąc do niedopuszczenia Jana Pelli na stolicę biskupią we Włocławku. Wszystko to łącznie doprowadzi- to do poniechania koncepcji koadiutorii i oficjalnego pojednania się kan. ze zwierzchnikiem diecezji, podczas gdy niedoszły koadiutor musiał zadowolić się nadanymi mu przez monarchę świeckimi urzędami starosty sandomierskiego i nowokorczyńskiego, jak również funkcją wielkorządcy krakowskiego (1420/21).

Kiedy na dwór królewski dotarła nieprawdziwa- jak się okazało wiadomość o zgonie przybywającego na Śląsku, w rodzinnym księstwie opolskim, bpa Jana Kropidły, Władysław Jagiełło listem z 16 II 1421 r. oficjalnie wskazał włocławskiej kapitule ka- tedralnej na Jana Pellę z Niewiesza jako duchownego, którego wyboru na nowego ordynariusza loci sobie życzył, podtrzymując swoją wolę także wówczas, kiedy w kilka tygodni późn. dotychczasowy zwierzchnik diecezji rzeczywiście zm. na zamku książęcym w Opolu (3 III 1421). W III lub IV 1421 r. nastąpiła kanoniczna elekcja ze strony kan. katedralnych, po czym sprawa trafiła do Kurii Rzymskiej, gdzie usilne działania przeciwko potwierdzeniu Jana Pelli przez papieża podjęła dyplomacja krzyżacka. Licząc się z tym, że zablokowanie tego awansu może okazać się niemożliwe, działający z polecenia wielkiego mistrza prokurator generalny zakonu krzyżackiego przedłożył wówczas dalej idące postulaty, mianowicie albo wyjęcia archidiakonatu pomorskiego spod bezpośredniej jurysdykcji biskupów włocławskich i ustanowienia dla tych ziem osobnego wikariatu generalnego, albo wręcz utworzenia nowej diecezji z ośrodkiem w Gdańsku (ewentualnie w Gniewie), lub przynajmniej przeniesienia stolicy biskupiej z Włocławka do Gdańska. Wobec skutecznego przeciwdziałania dyplomatów polskich żadna z tych koncepcji nie doczekała się akceptacji ze strony papieża, który jednak-biorąc pod uwagę obawy i zastrzeżenia ze strony krzyżaków rządy w diecezji włocławskiej powierzył 25 VI 1421 dotychczasowemu ordynariuszowi płockiemu Jakubowi z Korzkwi (Kurdwanowa), podczas gdy Jana Pelle ustanowił jego następcą w Płocku. Kiedy jednak pasterz diecezji płockiej-poparty w tym względzie przez króla Polski - nie zgodził się na odnośną translację, papież Marcin V ostatecznie 20 X 1421 r. potwierdził obranego pół r. wcześniej nowego ordynariusza włocławskiego, tym samym oddaliwszy sprzeciwy ze strony zakonu krzyżackiego.

Kilkuletnie rządy Jana Pelli z Niewiesza stały pod znakiem ustawicznych zatargów z wrogo doń nastawionymi krzyżakami, co nie przeszkodziło mu w odwiedzeniu już we IX 1423 r. pomorskiej części biskupstwa, w której posługi in pontificalibus mógł spełniać nadal ustanowiony jeszcze za poprzednika sufragan Wacław Sporer (wkrótce późn. jednak usunięty z diecezji pod zarzutem zachłanności na dobra materialne, choć niewykluczone, że mogły za tym stać również inne względy). Od zakonu krzyżackiego domagał się uiszczania zaległych dziesięcin, jak też toczył z nimi spór o należącą do ordynariuszy włocławskich rezydencję (dwór) na Biskupiej Górce k. Gdańska, którą to sprawą musieli zajmować się również jego następcy. Zatroszczył się także o przeprowadzenie rozgraniczenia posiadłości tzw. stołu biskupiego względem sąsiadujących dóbr rycerskich, wydawał przywileje dla stanowiących uposażenie biskupstwa dóbr (w tym dla sołtysów wsi biskupich), a od polskiego władcy uzyskał m.in. nadanie terenu pomiędzy Solcem a Fordonem (k. Bydgoszczy) dla wystawienia tam nowego dworu (wraz z zabudowaniami gospodarczymi), mającego służyć rządcom diecezji przy podróżach do jej pomorskiej części.

W I. 1425 oraz 1427 zwoływał synody diecezjalne w Bydgoszczy oraz w Radziejowie, dokonał rozstrzygnięcia sporu pomiędzy gdańskimi brygidkami a tamtejszym proboszczem par. św. Katarzyny Aleksandryjskiej (1427), powiększył uposażenie parafii w Ciechocinie o śpichlerz w Kaszczorku (1426), w ogólności dbając zarówno o rozwój życia religijnego, jak i sprawy gospodarcze powierzonego mu biskupstwa. Nie zaprzestał przy tym udziału w sprawach państwowych, w szczególności dotyczących relacji z Zakonem Krzyżackim, należąc do grona zaufanych współpracowników W. Jagiełły i biorąc udział także w jego polityce dynastycznej. Wdzięczność oraz szacunek monarchy dla tego biskupa znalazły wyraz w osobistym udziale króla w katedrze we Włocławku w uroczystościach pogrzebowych Jana Pelli z Niewiesza (25 IV 1428), który „tknięty paralizem" zm. w Poniedziałek Wielkanocny 5 IV 1428 r. w stolicy diecezji (pochowany w tutejszej świątyni katedralnej, gdzie został upamiętniony niezachowanym pomnikiem nagrobnym w formie płyty z brązu, umieszczonej w nawie głównej katedry, przed ołtarzem Przenajświętszej Trójcy).