bp Michał Jan Marszewski

h. Rogala, (1800-1867), biskup kujawsko-kaliski w latach 1856-1867.

Urodził się 13 XII 1800 r. w Gdańsku w rodzinie szlacheckiej, jego ojcem był Jakub, a matką Barbara z d. Siebert. W rodzinie, oprócz niego, wychowywało się pięć sióstr. Do 1809 r. kształcił się w miejscowych szkołach, a w latach 1809-1812 w akademickim gimnazjum jezuickim w Szotlandzie pod Gdańskiem. Szkoła ta pełniła w tym czasie rolę mniejszego seminarium, z którego ukształtowani naukowo aspiranci trafiali często do Seminarium Duchownego we Włocławku. Po zamknięciu szkoły w Szotlandzie rodzice przenieśli go do gimnazjum zakonu reformatów w Wejherowie, w którym spędził lata 1813-1818. W 1819 r. M.J. Marszewski przybył do Seminarium Duchownego we Włocławku. Podczas nauki wyróżniał się dobrymi wynikami, czym zaskarbił sobie szacunek kolegów i profesorów Seminarium. Seminarium ukończył 22 II 1823 r. diakonatem, który poprzedzony został święceniami mniejszymi (27 V 1820 i 21 XII 1822).

Dalsze życie i kariera zawodowa M.J. Marszewskiego związana była z Włocławkiem. W charakterze diakona, nie mając jeszcze odpowiedniego wieku do obowiązków kapłana, pełnił funkcję wikariusza katedry (do 1837). Pracował jednocześnie w Konsystorzu Generalnym (w 1825 nominowany został przez bp. Józefa S. Koźmiana na stanowisko notariusza). W dniu 17 VIII 1823 r. otrzymał z rąk sufragana włocławskiego Józefa Marcela Dzięcielskiego święcenia kapłańskie. Od 1826 r. pełnił we włocławskim Seminarium również funkcję profesora języka niemieckiego. W 1829 r. bp. J.S. Koźmian mianował M.J. Marszewskiego kanonikiem honorowym kaliskim. Podczas rządów bp. W. Bończy-Tomaszewskiego pełnił funkcję egzaminatora prosynodalnego (1833) oraz kanonika-kaznodziei katedralnego (1838), z czym związane było probostwo w Wieńcu. Dwukrotnie, pod nieobecność bp. W. Bończy-Tomaszewskiego, administrował w jego zastępstwie diecezją włocławską. W 1836 r. przejął obowiązki prokuratora kapituły oraz jej sekretarza. Zaangażowanie w sprawy diecezji spowodowało, że po śmierci gospodarza diecezji kujawsko-kaliskiej M.J. Marszewski w dniu 18 I 1850 r. został wybrany na wikariusza kapitulnego i po raz wtóry został jej administratorem. Na biskupa diecezji mianowany został przez cara Aleksandra II, co zostało potwierdzone przez Stolicę Apostolską w dniu 18 IX 1856 r. Właściwa konsekracja nastąpiła 25 I 1857 r. w archikatedrze warszawskiej z udziałem abp. Antoniego Fijałkowskiego, sufragana kujawskiego Tadeusza Łubieńskiego oraz sufragana diecezji chełmskiej Jana Teraszkiewicza. Kilka dni później, 15 II 1857 r., odbył się uroczysty ingres.

Michał J. Marszewski rozpoczął rządy w diecezji włocławskiej listem pasterskim (1857) skierowanym do wiernych i duchowieństwa. Taka forma komunikacji przerodziła się z biegiem czasu w zwyczaj. Biskup Marszewski znany był z tego, iż osobiście pisał pisma i listy zarówno do władz kościelnych i rządu Królestwa, jak i do zwykłych ludzi. M.J. Marszewski od początków swych rządów szczególną opieką objął Seminarium Duchowne we Włocławku. W 1861 r. skatalogował statuty dotyczące wszelkiej działalności uczelni. Największym jednak osiągnięciem biskupa Marszewskiego było odzyskanie w 1861 r. od władz rosyjskich połowy frontowej części dawnego zamku (od 1818 był siedzibą szkoły wydziałowej prowadzonej przez pija- rów), druga połowa nadal służyła potrzebom szkoły. W latach 1858-1861 według projektu Franciszka Tournelle'a i Jana Zdziennickiego pałac przebudowano, a w 1864 r., z inicjatywy M.J. Marszewskiego, przeniesiona została także kuria biskupia. Podczas swojej posługi pasterskiej konsekrował nowe świątynie, do których budowy zachęcał podległych mu kapłanów i o budowę których usilnie zabiegał u władz carskich. Wyświęcił nowe kościoły w Licheniu (18 X 1857), Ciążeniu (4 VII 1858), Wąsoszu (4 IX 1859), Kutnie (26 VII 1860), Broniewie (30 IX 1860), Tokarach (26 X 1862) i Ostrowąsie (16 IX 1866). Kilka innych, dzięki biskupowi, zostało odbudowanych. Michał J. Marszewski gorliwie wypełniał obowiązki duszpasterskie w diecezji kujawsko-kaliskiej. 

Dbał nie tylko o rozwój Seminarium Duchownego, ale również pragnął poprawić byt chłopów folwarcz- nych, co nie spotkało się ze zrozumieniem społecznym. W dniu 7 I 1862 r. skierował do duchowieństwa podległej mu diecezji list, w którym domagał się większej aktywności na rzecz zakładania szkół ludowych oraz poprawy stanu katechizacji w terenie. Było to zbieżne z jego dotychczasową działalnością charytatywną, gdyż od 19 I 1849 r. był członkiem Rady Opiekuńczej Zakładów Dobroczynnych w powiecie włocławskim. Z poręki tej instytucji pełnił opiekę nad szpitalem św. Antoniego we Włocławku.

Działalność biskupa Marszewskiego podczas wydarzeń powstania styczniowego oraz tzw. manifestacji przedpowstaniowych jest źródłem licznych kontrowersji wśród historyków tego okresu. Z początku biskup Marszewski pozostawał obojętny wobec wydarzeń, jednak z upływem czasu był coraz bardziej niechętny angażowaniu się Kościoła katolickiego w sprawy polityczne. W maju 1861 r. wydał zakaz odprawiania nabożeństw patriotycznych na terenie swojej diecezji, polecił także odczytywanie z ambon oraz ścisłe przestrzeganie wszelkich rozporządzeń rosyjskich. W odpowiedzi część księży na zjeździe w Zagórowie zdecydowała się na protest, grożąc biskupowi wypowiedzeniem posłuszeństwa (1861). Postawa M.J. Marszewskiego spotkała się z potępieniem w innych diecezjach. Podczas przejazdu biskupa na początku września 1861 r. przez Łęczycę mieszkańcy miasta zgotowali mu tzw. kocią muzykę, a kwaterę obrzucili kamieniami, wznosząc okrzyki: „zdrajca, sługa moskiewski” i zmuszając go tym samym do opuszczenia miasta.

Rewolucyjna postawa i zaangażowanie w powstanie roku 1863 kujawskiego duchowieństwa nigdy nie zyskały aprobaty biskupa Marszewskiego. W sposób zdecydowany domagał się od podległych mu kapłanów wycofania się z życia konspiracyjnego. Sceptycznie zapatrywał się na walkę zbrojną, nie wierzył w jej sens. Stał na stanowisku pracy organicznej wśród Polaków oraz szerzenia oświaty i poprawy doli ludu. Uważał, że obojętność religijna i zepsucie obyczajów destrukcyjnie wpływają na naród, w związku z tym należy raczej dążyć do odnowienia moralnego społeczeństwa, a nie nawoływać do powstania. Mimo że nigdy wprost nie stwierdził, że jest przeciwny powstaniu, to nie pozwalał duchowieństwu angażować się w walkę zbrojną. Protestował, gdy świątynie stawały się ośrodkami agitacji przeciwko caratowi. Jego niechęć do walki zbrojnej była tak silna, że podczas pobytu w Warszawie w grudniu 1862 r. z okazji konsekracji bp. M. Majerczaka przekonywał K. Krzywickiego do zapobieżenia udziałowi duchowieństwa w powstaniu. Nie ulega wątpliwości, że biskup Marszewski był reprezentantem polityki „białych”. Drogę do wolności narodu polskiego widział przede wszystkim w pracy organicznej. Jego niechęć do walki zbrojnej nie wynikała ze złej woli, lecz z innego punktu widzenia i odmiennych poglądów. Trudno jednak wytłumaczyć wydanie przez biskupa Marszewskiego galowego nabożeństwa w czerwcu 1864 r. z okazji ogłoszenia dekretu uwłaszczeniowego oraz podpisanie „adresu wiernopoddańczego” do cara Aleksandra II po upadku powstania styczniowego.

Prawdziwy charakter biskupa Marszewskiego uwidocznił się w momencie wybuchu powstania styczniowego, gdy, jak twierdzili naoczni świadkowie, „biskup i jego sztab były ucieczką dla powstańców”. Mimo negatywnego stanowiska M.J. Marszewskiego wobec walki zbrojnej zdecydowanie wziął on w obronę duchownych swojej diecezji. Osłaniał księży zaangażowanych w organizowanie demonstracji narodowych, m.in. ks. Ildefonsa Dębickiego z Łaska, ks. M. Kurzewskiego, ks. M. Fiszera, ks. P. Rzepkę z Piotrkowa, którym groziły represje carskie. Jego sprzeciw budziła również kwestia ingerowania władz carskich w wewnętrzne sprawy poszczególnych parafii. Po incydencie w czasie odpustu w Izbicy Kujawskiej, gdy rosyjscy żołnierze napadli na pielgrzymkę z Brdowa i zabrali chorągiew kościelną, biskup Marszewski zgłosił swój protest i zażądał ukarania sprawców oraz naprawienia szkody. W okresie od 30 IX 1861 r. do 11 VI 1862 r. prowadził w tej sprawie ożywioną korespondencję z Komisją Rządową Wychowania Religijnego i Oświecenia Publicznego. W liście, datowanym na 10 X 1861 r., wyraził swoje oburzenie z powodu naruszenia świętości ceremonii religijnej, kiedy na pogrzebie w Radziejowie żołnierze carscy przeprowadzili rewizję trumny, w której chowano jednego z obywateli miasta. Biskup Michał Jan Marszewski doceniony został przez Stolicę Apostolską za zasługi wobec Kościoła. Od papieża otrzymał tytuł asystenta tronu (Assistentis solio Pontificio), a od senatu rzymskiego dyplom patrycjusza (Patricii Romani) i honorowe członkostwo w akademii Quiritum. Odznaczony został także Orderem Św. Anny i Św. Stanisława I klasy oraz Św. Włodzimierza III klasy.

Zmarł, po ciężkiej chorobie, we Włocławku w nocy z 3 na 4 IX 1867 r. Pochowany został w podziemiach włocławskiej katedry.