bp Jan Karnkowski

(ok. 1472-1537), biskup kujawski.

Urodził się w Zmigrodzie około 1472 r., pow. lwowski, ale korzenie jego rodu sięgają Karnkowa, w ziemi dobrzyńskiej. Był synem Mikołaja, h. Junosza, chorążego halickiego, a następnie podstolego lwowskiego, i drugiej jego żony, Fenny-Doroty Korytkówny ze Żmigrodu, h. Jelita. Ponieważ ojciec Jana był blisko arcybiskupiego dworu Iwowskiego, gdzie arcybiskupem był słynny humanista Grzegorz z Sanoka, można wnioskować, że młody Karnkowski o ten dwór się otarł, chociaż, jak chcą niektórzy, trudno przyjąć, aby był uczniem słynnego Kallimacha, na dworze wspomnianego arcybiskupa często goszczącego. To pewne, że w latach 1489-1491 słuchał wykładów na Akademii Krakowskiej.

Po śmierci ojca opiekę nad nim przejął stryj Jan, kasztelan gnieźnieński, zwany Polakiem. Zapewne najpierw wprowadzał go w arkana prowadzenia polityki gospodarczej, czego później da przyszły biskup Jan dowody. Zasługą też stryja było zarekomendowanie swego synowca na dworze królewskim Jana Olbrachta w 1494 r., gdzie odebrał dobrą szkołę sposobiącą go do przyszłej działalności zarówno politycznej, jak i duchownego, a był uczniem zdolnym i pojętnym. Pomagało mu w tym to, że posiadał znaczny majątek na Rusi, powiększany licznymi dzierżawionymi królewszczyznami, a także pensja otrzymywana od monarchy za rozmaite urzędy czy poselstwa.

Nie wiemy kiedy zdecydował się na karierę w stanie duchownym. Jako pisarz kancelarii królewskiej (1497-1501) otrzymał kanonię krakowską w 1500 r., a więc musiało się to stać przed tą datą. Działalność polityczną prowadził i za następców króla Olbrachta, za Aleksandra i Zygmunta I, stając się jednym z głównych funkcjonariuszy kancelarii królewskiej, sprawując wiele poselstw zagranicznych i przejawiając w nich swoją linię polityczną.

Związał się z królową Boną, dzięki której posiadł liczne beneficja kościelne, jak prepozyturę w Skalbmierzu, scholasterię sandomierską, i kilka innych, w tym także kanonię gnieźnieńską. Ambicją jego było biskupstwo, dlatego w 1522 r. starał się o diecezję płocką, a gdy ta nie doszła do skutku, w 1527 r. widzimy go jako elekta biskupa przemyskiego. Ponieważ była to mała i niezbyt dochodowa stolica biskupia, nie obejmował jej aż do czasu, Stolica Apostolska dala mu dyspensę do zatrzymania dotychczasowych beneficjów kościelnych, łącznie z biskupstwem, co nastąpiło w 1528 r.

Biskupem przemyskim był krótko, bo do 1531 r., gdy otrzymał dnia 4 VIII tr. prowizję na biskupstwo kujawskie po Macieju Drzewickim, który przeszedł na arcybiskupstwo gnieźnieńskie. Ponieważ diecezja ta pod względem uposażenia była trzecia w Polsce, po Gnieźnie i Krakowie, tym razem biskup Karnkowski nie prosił o zatrzymanie innych beneficjów, z których zrezygnował.

Jako duchowny, także biskup, odznaczał się troską o sprawy gospodarcze czy to posiadanych beneficjów, czy biskupstwa kujawskiego, podnosząc sposób gospodarowania i zaprowadzając nowoczesną na owe czasy rachunkowość i inwentaryzacje dóbr. Regulował granice dóbr biskupów w kluczu niesułkowskim. Jemu zawdzięcza diecezja odrestaurowanie zamku w Raciążku, katedra zaś wyposażenie w bogate szaty i naczynia liturgiczne. Za niego załatwiony został przez synod piotrkowski (28 VIII 1532) ostatecznie spór pomiędzy diecezją włocławską a poznańską o pierwszeństwo po prymasie przy koronacji królów i w senacie, na korzyść Włocławka.

Najwyższe godności kościelne nie oddaliły biskupa Karnkowskiego od dworu królewskiego, stąd zazwyczaj przebywał w Krakowie, biorąc udział w radzie królewskiej, czy angażując się czynnie w elekcji Zygmunta Augusta. Podczas sejmu piotrkowskiego w 1534 r. doznał ataku paraliżu; ostatnie lata życia spędził w stolicy, będąc pod opieką krakowskiego lekarza i profesora Akademii Krakowskiej, Adama z Brzezin. Zdaje się, że już w 1536 r., gdy biskup przebywał w Krakowie (13 XII), miał zamiar starania się o następcę w charakterze koadiutora, pewnie cum iure successionis, ale myślał o swoim sufraganie, Aleksandrze Myszyńskim, biskupie tytularnym margaryteńskim, co jednak nie doszło do skutku.

Czując zbliżającą się śmierć, biskup Karnkowski polecił przewieźć się do Raciążka, jednej z rezydencji biskupów kujawskich, gdzie zmarł 11 XII 1537 r. Pochowany został w katedrze włocławskiej, gdzie był przygotowany, jeszcze za życia biskupa Jana, nagrobek. Także w katedrze krakowskiej już w 1522 r. kazał umieścić swoje epitafium.