bp Jan Gruszczyński

W rezultacie zabiegów króla w 1449 r. (61) kapituła obrała jednomyślnie J. Gruszczyńskiego biskupem kujawskim. Objęcie diecezji zostało jednak opóźnione ze względu na stanowisko antysoborowego papieża Mikołaja V, który nie chciał uznać tego wyboru. Papież bowiem mianował na to biskupstwo swojego kandydata Mikołaja Lasockiego. Konflikt interesów rozstrzygnięty został po nieoczekiwanej śmierci M. Lasockiego (9 IX 1450). Pod naciskiem Kazimierza Jagiellończyka, w końcu 1450 r. archidiakon gnieźnieński Jan Lutek z Brzezia (późniejszy biskup kujawski) dokonał prekonizacji J. Gruszczyńskiego na biskupstwo kujawskie. Konsekracji dokonał w Kole abp Władysław Oporowski.

Nominacja na biskupstwo, które swoim zasięgiem obejmowało także Pomorze Gdańskie, terytorium, gdzie ścierały się interesy Polski i Zakonu Krzyżackiego spowodowała, że Krzyżacy próbowali pozyskać Gruszczyńskiego dla swojej sprawy. Wyrazem takich zamysłów rycerzy zakonnych było udzielenie przez wielkiego mistrza Ludwika von Erlichshausena zapewnienia pomocy biskupowi w zakresie pobierania należnych dziesięcin, co uczyniono jesienią 1453 r., kiedy ten wizytował Pomorze Gdańskie. O względy biskupa starali się również przedstawiciele Związku Pruskiego, którzy udali się do niego (także do prymasa i biskupa krakowskiego) z poselstwem w 1452 r. Gdy wysłana na początku 1454 r. delegacja Związku Rycerstwa i Miast Pruskich do króla polskiego, na czele z Janem Bażyńskim, przedłożyła projekt przyłączenia Prus do Korony Polskiej, bp Gruszczyński, tak samo jak główny oponent króla - Zbigniew Oleśnicki, sprzeciwił się tej propozycji. Ale było to ostatnie poparcie, jakiego udzielił bp Gruszczyński Z. Oleśnickiemu. W krótkim czasie stał się bp kujawski zwolennikiem przyłączenia Prus do Polski i bliskim współpracownikiem króla. Jemu też, wraz z biskupem poznańskim i pięcioma wojewodami, powierzył król prowadzenie pertraktacji z przedstawicielami Związku Pruskiego.

Gdy w 1454 r. wojna z Zakonem stała się faktem, bp Gruszczyński otrzymał od króla w czerwcu tegoż roku godność kanclerza koronnego, po zmarłym Janie Koniecpolskim. Jako kanclerz koronny bp Gruszczyński współpracował z Kazimierzem Jagiellończykiem, wspierając króla przez cały okres wojny z Zakonem. 12 VII 1456 r. doprowadził biskup do zawarcia rozejmu z Krzyżakami, a w styczniu roku następnego dokonał wykupu zamku malborskiego z rąk najemnych oddziałów. W próbach rozwiązania konfliktu z Zakonem był też J. Gruszczyński w 1462 r. na zjeździe w Głogowie, gdzie przyczynił się do zawarcia układu między Kazimierzem Jagiellończykiem a królem Czech, Jerzym z Podiebradu. Także w pertraktacjach prowadzonych w 1463 r. z legatem papieskim Hieronimem Lando z wielkim zaangażowaniem bronił interesów Polski w kwestiach stosunków polsko-krzyżackich.

Stojąc wiernie przy królu i aktywnie uczestnicząc we wszystkich istotnych wydarzeniach politycznych, stał się kanclerz J. Gruszczyński znaczącą postacią w otoczeniu Kazimierza Jagiellończyka. Stąd też bullą z 6 VI 1463 r. papież, na wyraźne życzenie króla, przeniósł go na eksponowane stanowisko biskupa krakowskiego, ale już 3 lipca (także na żądanie króla) kapituła gnieźnieńska obrała go jednomyślnie arcybiskupem (po śmierci Tomasza Strzempińskiego). Objęcia rządów w archidiecezji dokonał J. Gruszczyński per procura w końcu 1463 r. sam przybył do Gniezna dopiero w kwietniu następnego roku.

Duże zaangażowanie wykazywał również J. Gruszczyński w sprawach Kościoła. Starał się służbę wobec państwa i Kościoła godzić ze sobą i czynił to skutecznie. Nie zaniedbywał corocznych, kwietniowych posiedzeń kapituły w Gnieźnie, na które prawie zawsze przybywał i przewodniczył obradom. Jako prymas zabiegał usilnie u duchowieństwa o środki finansowe na pomyślne dla Polski zakończenie wojny z Zakonem. Doprowadził do zwołania pięciu synodów prowincjalnych oraz wielu innych -zawsze w jednym i tym samym celu - uzyskania pieniędzy od duchowieństwa na potrzeby Korony.

W działalności gospodarczej, tak jako bp kujawski czy jako abp gnieźnieński, nie wykazał J. Gruszczyński większej inicjatywy. Wyłożył pewne kwoty na kościół i klasztor bernardynów w Łowiczu i na kaplicę rorantystów przy włocławskiej katedrze. Bernardynom w Kaliszu darował obszerny plac, a w Rzgowie wystawił kościół. Jeszcze jako bp kujawski ofiarował katedrze włocławskiej bogaty ornat, wykonany z użyciem złota i pereł. Aktywny w rozwiązywaniu problemów polsko-krzyżackich doczekał się abp Gruszczyński pomyślnego zakończenia wojny z Zakonem w 1466 r., chociaż w trakcie przygotowań do sporządzenia aktu pokoju był już chory. Przebywając w 1468 r. w Bydgoszczy, doznał częściowego paraliżu, co też zapewne wpłynęło na decyzję o zrzeczeniu się kanclerstwa (1468). Nie opuścił jednak dworu i w miarę sił brał udział w życiu publicznym. Był jeszcze 24 II 1473 r. w Nysie na zjeździe z posłami króla węgierskiego Macieja Korwina.

Jan Gruszczyński zmarł 8 X 1479 r., wkrótce po powrocie z narady u króla. Pochowany został w rodzinnych Iwanowicach.