bp Jakub Siennieński

JAKUB Z SIENNA (SIENIEŃSKI) h. Dębno, (1413-1480), sekretarz królewski, biskup kujawski, arcybiskup gnieźnieński.

Urodził się w 1413 r. jako czwarty syn wojewody sandomierskiego Dobiesława z Oleśnicy i Sienna, uczestnika bitwy grunwaldzkiej, i Katarzyny, córki Dymitra z Goraja, podskarbiego Kazimierza Wielkiego. Małżeństwo to miało 12 synów, z których trzech Dawid, Dymitr i Jakub poświęciło się stanowi duchownemu. Młody Jakub, wysłany na nauki do Rzymu, skończył studia teologiczne i, być może, prawnicze. Po powrocie do kraju i za poręką stryja, biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, otrzymał w 1435 r. kanonię krakowską. Przyjmuje się, że w tym samym czasie został dworzaninem królewskim i rozpoczął pracę w królewskiej kancelarii. W 1442 r. otrzymał prepozyturę skalbmierską. W tym też roku zjazd sieradzki skierował go z poselstwem do Budy (stolicy Węgier), powierzając pierwszą misję dyplomatyczną. Zadanie do wy- konania było dość trudne, miał pertraktować z obozem przeciwnym wyborowi Władysława III, zwanego później Warneńczykiem, na króla Węgier.

Po powrocie do kraju, w 1446 r. otrzymał probostwo krakowskie i włączył się w nurt życia politycznego na dworze królewskim. Faworyzowany przez bp. Z. Oleśnickiego pozostał dworzaninem również po objęciu tronu w 1447 r. przez Kazimierza Jagiellończyka.

Z misją dyplomatyczną na dwór papieża Miko- łaja V wysłany został Jakub z Sienna przez bp. Z. Oleśnickiego z początkiem 1448 r. Sprawa była delikatnej natury, gdyż chodziło o poprawienie wizerunku bp. Z. Oleśnickiego w kurii papieskiej, w kontekście sporów wewnątrz Kościoła rozdartego schizmą, oraz o starania o kapelusz kardynalski dla bp. Z. Oleśnickiego. Rezultaty misji w sprawie biskupa były nikle, za to Jakub z Sienna zdobył papieską przychylność i otrzymał dla siebie ogólne przyzwolenie na beneficja (ekspektatywę), których rzeczywiste objęcie mogłoby nastąpić w przyszłości, oraz prawdopodobnie tytuł protonotariusza apostolskie- go, którego używał od 1449 r.

Po zakończeniu włoskiego poselstwa, latem 1448 r., Jakub z Siennna podróżował wraz z królem Kazimierzem Jagiellończykiem po Rusi, Podolu i Wołoszczyźnie, wspomagając króla w jego działaniach. Wyrazem królewskiej przychylności były zabiegi o przyznanie Jakubowi z Sienna probostwa gnieźnieńskiego, które ostatecznie otrzymał przed 1456 r. Śmierć kardynała Oleśnickiego i wybór Jakuba z Sienna 10 IV 1455 r. na administratora diecezji krakowskiej nie zmieniły jego stosunku do politycznych zamiarów Kazimierza Jagiellończyka. Mimo to w wielu kwestiach, szczególnie w odniesieniu do wojny trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim był zgodny z królem. Interesował się żywo zapewnieniem skarbowi koronnemu potrzebnych pieniędzy na opłacenie wojsk, o co usilnie zabiegał na synodach prowincjalnych. Sam udzielał królowi pożyczek, był w tym czasie jednym z bogatszych duchownych, czerpiąc znaczne dochody z posiadanych beneficjów. Miał probostwa skalbmierskie, krakowskie i gnieźnieńskie oraz posiadał dobra na terenie biskupstwa kujawskiego. Majątek swój powiększył w 1457 r. królewskim zapisem 1400 florenów z cła hrubieszowskiego i 3-letnią dzierżawą Pabianic (1458).

Sejm obradujący w Piotrkowie we wrześniu 1459 r. wyznaczył Jakuba z Sienna posłem królewskim na dwór papieża Piusa II. Jako poseł miał doprowadzić do zniesienia klątwy nałożonej na Związek Pruski, a także reprezentować króla polskiego na zjeździe przedstawicieli państw europejskich, na którym papież zamierzał doprowadzić do nowej krucjaty przeciw Turkom. Zadanie było złożone, wymagało doskonałej znajomości realiów politycznych. W połowie listopada 1459 r. orszak posła polskiego dotarł do Mantui. Po złożeniu obediencji (posłuszeństwa papieżowi) Jakub z Sienna przedstawił na forum zjazdu polski punkt widzenia na sprawę wojny polsko- krzyżackiej, jak również stosunek do planowanej krucjaty antytureckiej. W tej pierwszej sprawie wniósł propozycję przeniesienia siedziby Zakonu Krzyżackiego z Prus w pobliże państwa tureckiego (na wyspę Tenedos), co spotkało się co prawda z uznaniem zebranych, ale wywołało sprzeciw papieża i przedstawicieli Rzeszy. W drugiej kwestii, wypowiedział się dość wykrętnie przeciw udziałowi Polski w krucjacie, zasłaniając się i tak dużym wkładem Korony Polskiej w walkę z Tatarami. Sukcesem misji Jakuba z Sienna było cofnięcie przez papieża klątwy nałożonej przez papieża Kaliksta III na Związek Pruski; dla siebie uzyskał zapewnienie wprowadzenia na kolejne godności kościelne.

Okazja nadarzyła się szybko, gdy po śmierci w 1460 r. bp. Tomasza Strzempińskiego doszło do obsady wakującego biskupstwa krakowskiego. Obsadzenie ważnego w polskich realiach biskupstwa krakowskiego doprowadziło do groźnego spięcia między papieżem, królem i kapitułą krakowską, gdyż każda ze stron chciała zapewnić tę godność dla swojego kandydata. Król wysunął swojego kandydata, przychylnego mu biskupa kujawskiego Jana Gruszczyńskiego, kapituła natomiast 8 XII 1460 r. wybrała podkanclerzego Jana Lutka z Brzezia. Ten jednak ugiął się pod presją króla i zrezygnował, przyjmując królewską propozycję objęcia biskupstwa kujawskiego (po J. Gruszczyńskim). Niespodziewanie pojawił się trzeci kandydat - Jakub z Sienna, który prekonizowany został biskupem krakowskim przez papieża Piusa II (bulla z 24 XI 1460). Król, zniecierpliwiony uporem Jakuba z Sienna obstającego za realizacją papieskiej decyzji, skazał go na... banicję. Papież, widząc upokorzenie swojego protegowanego, obłożył ekskomuniką wszystkich przeciwników Jakuba z Sienna. Jednocześnie zwrócił się do Jana Melsztyńskiego i Jana Tęczyńskiego o wprowadzenie Jakuba z Sienna siłą na stolicę biskupstwa krakowskiego. Sytuacja stała się na tyle niebezpieczna, że groziła wybuchem wojny domowej. Gdy posłowie króla interweniowali w Rzymie, Jakub z Sienna przystąpił do bardziej radykalnych działań i 31 V 1461 r. przyjął święcenia biskupie, których udzielił mu sufragan krakowski-franciszkanin Jerzy. Król natychmiast nakazał staroście krakowskiemu Mikołajowi Pieniążkowi skonfiskować wszystkie dobra tych duchownych, którzy opowiedzieli się za Jakubem z Sienna. Zażegnanie niebezpiecznej sytuacji zakończyła dopiero bulla, którą posłowie przywieź li z Rzymu do kraju 16 I 1462 r. papież cofnął swoje poparcie dla Jakuba z Sienna, odbierając mu zarząd biskupstwem krakowskim. Za cenę rezygnacji z biskupstwa krakowskiego i upokorzenie się przed królem, otrzymał od papieża Piusa II bardzo duże zadośćuczynienie finansowe na dobrach stołowych biskupstwa krakowskiego, z których miał dożywotnio otrzymywać 2 tys. zł, zabezpieczenie na kluczu sądeckim, oraz jednorazowe świadczenie w wysokości 4 tys. zł od biskupa krakowskiego J. Gruszczyńskiego. Były to świadczenia, na które nie zgodzili się ani król, ani kapituła katedralna. Czary goryczy dopełnił sejm piotrkowski obradujący w październiku 1463 r., na którym Jakub z Sienna ostatecznie zrezygnował ze swojej nominacji. Po sejmie opuścił kraj i wyjechał do Rzymu. W dowód papieskiej życzliwości otrzymał dzierżawę zamku i miasta Tivoli koło Rzymu wraz z dochodami (potwierdził to nadanie następca Piusa II - papież Paweł II dnia 18 IX 1464).

Przykre przeżycia, których doświadczył Jakub z Sienna oraz dobrowolna banicja wpłynęły na zmianę orientacji politycznej i przejście do stronnictwa królewskiego. Do podjęcia takiej decyzji skłonił go król Kazimierz Jagiellończyk zaproponował objęcie wakującego biskupstwa płockiego. Biskupstwa tego ostatecznie nie przyjął, ale po translacji Jana Lutka z Brzezia na biskupstwo krakowskie przyjął po nim biskupstwo kujawskie. Jeszcze przed faktycznym objęciem diecezji włocławskiej, 10 X 1464 r., przewodniczył we Włocławku zjazdowi okolicznej szlachty, omawiając sposoby zabezpieczenia Kujaw, w tym i Włocławka, przed najazdem zbuntowanych wojsk zaciężnych. Objął biskupstwo kujawskie w dniu 21 III 1465 r. Był jednym z bliskich współpracowników króla, z poświęceniem włączającym się w realizację polityki zewnętrznej i wewnętrznej Korony Królestwa Polskiego.

W końcowej fazie wojny trzynastoletniej dwukrotnie wystąpił Jakub z Sienna jako rzecznik uchwalenia podatków na tę wojnę w Nowym Korczynie, a rok potem na synodzie w Łęczycy, gdy obok bp. J. Gruszczyńskiego był głównym inspiratorem nałożenia podatku na duchowieństwo. W okresie poprzedzającym ostateczne zakończenie wojny pruskiej zaangażowany był w liczne narady w Brześciu Kujawskim, Bydgoszczy, a w Nieszawie uczestniczył przy ustalaniu wstępnych postanowień przed podpisaniem pokoju. Był także w Toruniu, gdzie czynnie działał przy ostatecznej redakcji postanowień układu pokojowego, którego 19 X 1466 r. został sygnatariuszem. Organizując po wojnie władzę królewską, aż do 1479 r. podróżował po Pomorzu, często odwiedzając m.in. Gdańsk (w 1468 przyjmował tu króla), Malbork, Elbląg, a także Toruń, oraz prowadził ożywioną korespondencję z miastami pruskimi i wielkimi mistrzami krzyżackimi Henrykiem von Plauenem i Heinrich VII Reffle von Richtenbergiem. Czynnie działał w sprawach dotyczących Czech i Węgier, uczestnicząc w imieniu króla w zjazdach: w Nysie (II 1473), w Opawie (IV 1473), zaś w 1474 r. na Węgrzech, stojąc na czele poselstwa w Starej Wsi, podpisał w imieniu króla pokój z Maciejem Korwinem. Jeszcze w 1479 r. uczestniczył w Ołomuńcu w rokowaniach polsko-czesko-węgierskich. W sprawach krajowych był zwolennikiem wcielenia Mazowsza do Korony. W 1474 r. był przy rozmowach prowadzonych na Wawelu w sprawie ewentualnego małżeństwa królewny Jadwigi z księciem bawarskim.

Król doceniał wybitne uzdolnienia dyplomatyczne Jakuba z Sienna, nic też dziwnego, że tak intensywnie wykorzystywał swojego biskupa do rozwiązywania istotnych dla Korony spraw wewnętrznych i zagranicznych. Wybitny mąż stanu, za jakiego uchodził Jakub z Sienna, zdawał sobie z tego sprawę i starał się współpracować z królem. Wspomagał króla również finansowo, przekazując mu w latach 1472- 1479 ogromną kwotę 3261,5 florenów węgierskich. Gdy 8 X 1473 r. zmarł abp. J. Gruszczyński, król mianował Jakuba z Sienna na wakującą godność pry- masa, zaś arcybiskupstwo gnieźnieńskie objął 29 XII 1474 r. Objęcie godności arcybiskupa gnieźnieńskiego było ukoronowaniem działalności politycznej i kościelnej Jakuba z Sienna, który-skoligacony z możnym rodem Oleśnickich - w początkowym okresie życia reprezentował stanowisko opozycyjne wobec polityki monarchy. Stanowisko to zweryfikował wiele lat później i stał się gorliwym regalistą, wspierającym wydatnie działania króla w jego polityce.

Duża aktywność Jakuba z Sienna w sprawach natury politycznej nie przeszkadzała w należytym traktowaniu spraw Kościoła. Zwołał cztery synody prowincjalne-dwa w Gnieźnie (1475) i w Łęczycy (1476 i 1480) poświęcone sprawom Kościoła w Polsce oraz świadczeniom pieniężnym na potrzeby kraju. Łożył znaczne sumy na budowę kościołów we Włocławku (pw. św. Stanisława Biskupa) i w Skierniewicach, na odbudowę zamków i grodów w Wolborzu, we Włocławku (1464-1473), Raciążku (1467) oraz Żninie. Wzbogacił skarbce katedralne w Gnieźnie i we Włocławku, fundował paramenty kościelne, stroje pontyfikalne, stalle, wyroby tkactwa artystycznego. Zgromadził pięknie wydane książki, które przekazał Akademii Krakowskiej. Katedry włocławską i gnieźnieńską obdarował wspaniałymi kodeksami. Lokował w dobrach biskupich miasto Dębno; wspierał organizację cechów rzemieślniczych w biskupim Wolborzu, zakładał młyny.

Zmarł 4 X 1480 r. w Łowiczu, pochowany został w katedrze gnieźnieńskiej.