bp Hieronim Rozrażewski

W czasie elekcji Henryka Walezego nie odegrał Rozrażewski większej roli. Mimo że opowiadał się za Ernestem Habsburgiem, w Międzyrzeczu witał Walezego i towarzyszył mu do Krakowa. Na początku 1574 r. ubiegał się bezskutecznie o kanonię katedralną krakowską, a potem o podkanclerstwo, które otrzymał Piotr Dunin Wolski. Przed 21 IV 1574 r. został sekretarzem królewskim po Franciszku Krasińskim, otrzymał też przypisaną do tego stanowiska prepozyturę katedralną w Płocku. W trakcie sejmu zwołanego po ucieczce króla-elekta do Francji, powierzono Rozrażewskiemu 18 IX 1574 r. przewodniczenie poselstwu do Walezego. Dnia 30 III 1575 r. zdał relację z poselstwa na zjeździe zwołanym do Koła przez prymasa Jakuba Uchańskiego. W czasie bezkrólewia opowiadał się za kandydaturą Maksymiliana Habsburga, jednak ostatecznie opowiedział się za elekcją Stefana Batorego. Życzliwie przyjęty przez Batorego przebywał w jego otoczeniu, wypełniając różne misje, m.in. w styczniu 1577 r. był w Grudziądzu na sejmiku generalnym pruskim, a w grudniu wszedł w skład deputacji, przed którą przedstawiciele Gdańska składali wiernopoddańczą przysięgę królowi. Mimo uznania u monarchy nie udało się Rozrażewskiemu otrzymać godności biskupa krakowskiego po śmierci F. Krasińskiego, o którą tak zabiegał.

W 1578 r. pojawiły się u Rozrażewskiego oznaki bardzo uciążliwej choroby-podagry. Kolejne ataki choroby, których doświadczał, skutecznie wyłączały go z czynnego życia politycznego, jak np. w marcu 1579 r., kiedy nie mógł wziąć udziału w poselstwie do Inflant. Mimo tych dolegliwości znaczną część 1579 r. przebywał w Wilnie, zajęty sprawami zleconymi przez króla.

Po śmierci prymasa J. Uchańskiego, 20 VI 1581 r. w Wilnie król wręczył Hieronimowi Rozrażewskiemu nominację na biskupstwo kujawskie. W czasie oczekiwania na papieską bullę prekonizacyjną udał się w październiku do Lądka Zdroju w celu podreperowania zdrowia. Dopiero 4 I 1582 r. otrzymał oczekiwaną bullę, ale diecezję objął per procura, wysyłając do Włocławka scholastyka płockiego Stanisława Gomolińskiego. Poinformował jednocześnie bp. Marcina Kromera o kłopotach finansowych, które zmusiły go do odłożenia święceń i ingresu do katedry. Do Włocławka przybył na początku kwietnia 1582 r. w Niedzielę Palmową (8 IV) i otrzymał sakrę biskupią z rąk bp. chełmińskiego Piotra Kostki; odbył się też ingres do katedry.

Wypełnianie powinności biskupa rozpoczął od przeprowadzenia wizytacji generalnej całej diecezji. Wizytacja została przygotowana niezwykle starannie, a opracowana przez Rozrażewskiego obszerna instrukcja dla wizytatorów, jak również kwestionariusze pytań wizytacyjnych, były później wykorzystywane przez innych biskupów jako wzór.

Na krótko oderwał się od spraw diecezji, gdy od 2 VII 1582 do 9 III 1583 r. wziął udział w poselstwie do cesarza Rudolfa II i na sejm Rzeszy. Po powrocie z energią zabrał się za wcielanie w życie uchwal soboru trydenckiego w swojej diecezji. Wzorując się na aktach synodów i wizytacji zawartych w Acta Mediolanensia św. Karola Boromeusza, szukał dobrze przygotowanych kaznodziejów, szczególną uwagę zwracał na szerokie kręgi niższego duchowieństwa, któremu dostarczał odpowiednich książek uwzględniających wskazania soborowe. Dużą uwagę poświęcał potrydenckiej reformie klasztorów, wizytował zgromadzenia zakonne cystersów w Koronowie, Oliwie i norbertanek w Żukowie. Sprawa reformy zakonów przysparzała wiele kłopotów, wywoływała opór ze strony zgromadzeń na tyle duży, że biskup musiał szukać pomocy nawet u nuncjusza Bolognettiego.

W sierpniu 1583 r. biskup prowadził pertraktacje w sprawie respektowania przez miasto Gdańsk jego władzy jurysdykcyjnej nad gdańszczanami wyznania katolickiego, dokładnego sprecyzowania granic dóbr biskupich sąsiadujących z dobrami miasta. Jako senator angażował się w życie polityczne, prowadził ożywioną korespondencję z nuncjuszem papieskim, przedkładał królowi swój pogląd na wiele ważnych spraw państwowych. Czynił starania poprzez swoich komisarzy o odzyskanie z rąk protestantów niektórych kościołów, jak np. w Nowem, Tczewie i Gniewie (w archidiakonacie pomorskim) i przygotował synod diecezjalny, który odbył się 3 i 4 IX 1586 r. we Włocławku.

Po śmierci Stefana Batorego (12 grudnia 1586) Rozrażewski był w Warszawie na konwokacji. Występując, dawał wyraz dręczącym go obawom i nalegał na szybkie podjęcie uchwał o zabezpieczeniu pokoju wewnątrz kraju, należytego zabezpieczenia granic. Wystąpienia na konwokacji kończą aktywne uczestnictwo biskupa w wydarzeniach okresu bezkrólewia. Odsunął się od spraw publicznych i pozostawił całą rzecz swojemu własnemu biegowi, nie opowiadając się za żadną koterią, ani ich kandydatami. Po wyborze Zygmunta Wazy witał króla w Oliwie, potem w Gdańsku, po czym towarzyszył mu w drodze do Krakowa. Gościł też Zygmunta III w swoim mieście biskupim Włocławku. Sprawy tolerancji religijnej, ułożenia stosunków z dworem Habsburgów, które zdominowały początek rządów tego króla stały się także udziałem bp. Rozrażewskiego. Próbowano angażować go do rozwiązania kwestii uwolnienia aresztowanego arcyksięcia Maksymiliana, a nuncjusz Annibal z Kapui starał się pozyskać biskupa do współpracy na rzecz dworu wiedeńskiego.

Działalność publiczna Rozrażewskiego stawiała go w tym czasie w rzędzie najważniejszych dostojników państwowych, dlatego był jednym z pierwszych, z którymi kontakt nawiązał legat papieski Cinzio Passeri Aldobrandini, przybyły specjalnie do Polski w lipcu 1588 r.

Na sejmie warszawskim 1589 r. podniósł kwestię swoich uprawnień biskupich do ziemi lęborskiej i bytowskiej, m.in. nie otrzymał należnej mu dziesięciny, po czym już po sejmie ponownie zajął się reformą klasztorów i przygotowaniem następnego synodu. Późną wiosną 1589 r. rozpoczął Rozrażewski kolejną, piątą już wizytację diecezji i 14 czerwca był obecny przy wyborze nowego opata u cystersów w Oliwie, 23 czerwca na synodzie częściowym dla archidiakonatu pomorskiego w Subkowych zajął się m.in. sprawami nadań plebańskich, 22 września przewodniczył drugiemu synodowi diecezjalnemu zwołanemu do Raciążka, na którym dokonano usprawnień w organizacji dekanalnej, a na synodzie prowincjonalnym obradującym w dniach 2-6 października w Piotrkowie przewodniczył komisji redagującej uchwały synodalne. Kolejny synod diecezjalny zwołany został w kwietniu 1590 r. do Włocławka. Oprócz omówienia spraw natury kościelnej wzywał Rozrażewski duchowieństwo do rychłego spełnienia obowiązku świadczeń finansowych uchwalonych przez sejm (1590) na potrzeby wojenne w związku z zagrożeniem tureckim.

W 1590 r. nnarastał konflikt biskupa ze Stanisławem Karnkowskim, wywołany zmianami, jakie prymas wprowadził do uchwał synodalnych z 1589 r. Inaczej oceniając sytuację w kraju, zajmował wobec prymasa stanowisko opozycyjne, protestował wraz z innymi senatorami na sejmie 1591 r. przeciw podjętym z inicjatywy prymasa postanowieniom.

Dnia 8 I 1592 r. biskup wydał we Włocławku akt erygujący kolegium jezuickie w Szotlandzie (teraz Nowe Szkoty dzielnica Gdańska). W pierwszej połowie 1592 r. brał udział w kolejnej misji politycznej, tym razem związanej ze sfinalizowaniem małżeństwa Zygmunta z arcyksiężniczką Anną Habsburżanką. Ślub odbył się w katedrze wawelskiej 31 maja. Zaślubiny celebrował kard. Jerzy Radziwiłł, natomiast aktu koronacji pod nieobecność obłożnie chorego prymasa dokonał bp kujawski H. Rozrażewski. Po zakończonym sejmie 1592 r. energicznie zabrał się do wypełniania obowiązków ordynariusza, chociaż, jak należy sądzić, jego aktywność była ograniczona nawrotami choroby z powodu ataku podagry nie był np. na sejmie w 1593 r. Pod koniec lipca 1593 r. przybył Rozrażewski do Włocławka i tu witał króla udającego się w podróż do Szwecji, towarzysząc mu następnie aż do Gdańska. Przebywając na terenie archidiakonatu pomorskiego, próbował biskup odzyskać dla katolików gdański kościół Mariacki, który był w rękach luteran, lecz to się nie udało. Po wyjeździe króla z Gdańska zwizytował klasztory w Oliwie, Kartuzji, Żukowie, Pelplinie i pod koniec września powrócił do Włocławka. Tu 4 września dokonał wizytacji katedry.

Z biegiem lat Rozrażewski coraz mniej angażował się w sprawy natury politycznej, stawał się niezdecydowany, jak np. w kwestii utworzenia ligi antytureckiej. Stosował wypróbowany wcześniej manewr nie opowiedziawszy się za żadną ze stron, wyjeżdżał do domu. Nie pojechał do Krakowa w sierpniu 1596 r., gdzie jako jeden z komisarzy wyznaczonych przez sejm miał prowadzić rozmowy z komisarzami cesarskimi, co spotkało się ze zdecydowaną reakcją legata Gaetaniego, który specjalnym listem z 5 sierpnia wzywał go do Krakowa. Jednak biskup pozostał przy swoim zdaniu i powrócił do swoich ulubionych zajęć wizytacji diecezji i organizacji synodów. Wizytacje diecezji, które odbywał nawet w asyście pocztu zbrojnego, zdają się świadczyć, że biskup chwytał się różnych metod, by osiągnąć cel. Te manifestacyjne podróże niejednokrotnie osiągały swój cel, jak np. w 1596 r., kiedy na wieść o zbliżaniu się biskupa ze zbrojnymi, co płochliwsi ministrowie protestanccy opuszczali kościoły.

Na sejmie 1597 r. poświęcił Rozrażewski swoje wystąpienie przede wszystkim sprawom natury politycznej, krytykując anachroniczną rolę pospolitego ruszenia i system obrony państwa, domagał się rygorystycznego wykonywania uchwał sejmowych, odrzucenia zbędnej retoryki w czasie obrad. Na sejmie 1597 r. był tylko kilka dni, zapewne dręczony chorobą wyjechał w czasie obrad do Włocławka. Mimo dolegliwości choroby pracowity biskup przekazał 16 kwietnia Kapitule swoje uwagi dotyczące nowej redakcji statutów kapitulnych, a 2 maja polecił wprowadzenie w całej diecezji jednolitego mszału rzymskiego, uwzględniającego już postanowienia trydenckie. W czerwcu był w Oliwie, gdzie żegnał wyjeżdżającego ponownie do Szwecji króla, a następnie rozpoczął dwunastą, jak się okazało ostatnią, wizytację tym razem archidiakonatu pomorskiego. Odwiedzał klasztory i restytuowane od protestantów kościoły oraz odprawił w Subkowych 22 VII 1598 r. kongregację dla całego archidiakonatu.

W czasie bez mała dwudziestoletniego kierowania diecezją kujawską wykazał się Rozrażewski nieprzeciętnym zmysłem organizacyjnym, utwierdzał w diecezji katolicyzm i rugował tendencje reformatorskie. Wcielał w życie postanowienia soboru trydenckiego, dbał o kościoły, klasztory. Zalecał swojemu duchowieństwu posiadanie, a przede wszystkim pilne czytanie ksiąg religijnych, nakazywał posiadanie odpowiedniego tekstu Biblii, katechizmu i innych niezbędnych do pracy duszpasterskiej wydawnictw Uporządkował sprawy archiwów kościelnych, wznosił kościoły, np. w Raciążku (fundacja z 1597 r.), uposażał kościół katedralny, podarował temu kościołowi bogato iluminowany mszał.

Dnia 7 11599 r. bp Rozrażewski sporządził testament i wyruszył w 2. połowie kwietnia do Włoch. Pod koniec maja skierował się do Montegrotto na zaleconą przez lekarzy kurację, gdzie nastąpiło nagłe i gwałtowne pogorszenie stanu zdrowia. Dopiero 31 października przybył Rozrażewski do Rzymu. Na audiencji przyjęty został przez papieża 21 I 1600 r. Jednakże choroba czyniła zastraszające postępy i świadomy tego niebezpieczeństwa Rozrażewski sporządził 7 lutego kodyeyl (tj. późniejszy dodatek) do testamentu. Dwa dni potem, 9 II 1600 r. zmarł. Pochowany został w kaplicy NMP jezuickiego kościoła Il Gesu.