Bp Barto (Barta)
Włocławski Słownik Biograficzny, pod red. S. Kunikowski, tom 5, s. 8-9.
(1213-1222), biskup kujawski.
Nie znamy bliżej jego rodziny. J. Długosz i Katalog wolborski biskupów włocławskich widzą w nim przybysza z Italii. Tezę o jego obcym pochodzeniu przyjęło wielu badaczy. Niektórzy uznają obce pochodzenie tylko imienia, ale sam Bart mógł wywodzić się z rycerstwa mazowieckiego (Z. Kozłowska-Budkowa). Niewiele wiemy o jego działalności publicznej. Dość powszechnie przyjmuje się, że był prepozytem kapituły płockiej i jako taki wystąpił na dokumencie księcia Kazimierza Sprawiedliwego w 1187 r. obok biskupów płockiego Wita i włocławskiego Stefana.
Sakrę biskupią otrzymał zapewne za poparciem księcia Konrada Mazowieckiego między 1212 a 24 VI 1213 r., kiedy to pojawił się jako ordynariusz kujawski na synodzie w Sieradzu obok arcybiskupa gnieźnieńskiego Henryka Kietlicza i biskupów: poznańskiego Pawła, krakowskiego Wincentego Kadłubka, wrocławskiego Wawrzyńca i płockiego Gedki. Około 1215 r. biskup Barto upomniał się o dziesięciny z 14 wsi klasztornych, niepłaconych przez norbertanki strzeleńskie. Sędziowie w osobach prepozyta trzemeszeńskiego Mongoza i dziekana płockiego Guntera tegoż roku uwolnili klasztor od ich płacenia z uwagi na przedawnienie. Roszczenia nie były chyba istotne, bo rok później Barto konsekrował na prośbę Krystyna, syna komesa Piotra Starego, kościół klasztorny w Strzelnie pod wezwaniem św. Trójcy i NMP i innych świętych. Co ważne, dokument prepozyta Mongoza przedstawia najstarszy, zapewne niepełny skład kapituły włocławskiej (dziekan, archidiakon włocławski), kustosz i pięciu kanoników.
Barto należał do zwolenników reformy Kościoła polskiego dokonywanej przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Henryka Kietlicza, wziął udział w synodzie prowincjonalnym w Wolborzu (1215) i, co szczególnie istotne, w IV soborze lateraneńskim (1215). W 1219 r. brał udział obok biskupów: wrocławskiego. Wawrzyńca, poznańskiego Pawła, lubuskiego Wawrzyńca, halberstadzkiego (byłego) Konrada i pruskiego Chrystiana w konsekracji kościoła cystersek w Trzebnicy. Tytułowano go w dokumentach biskupem kujawskim, rzadziej kruszwickim, zaś w legendach napieczętnych włocławskim. Ostatnią wzmiankę o nim zawiera dokument z 15 VI 1220 r. dotyczący zamiany dóbr między klasztorem strzelneńskim a księciem Konradem Mazowieckim, do którego to przywieszono jego woskową pieczęć podłużną. Przedstawia ona stojącego biskupa w szatach pontyfikalnych z pastorałem w lewej ręce, prawą błogosławi, wokół majuskulna legenda: S BARTE DI GRA WLADISLAVIEN EPI. Pieczęcią tą dysponował już wcześniej, co wynika z formuły sigillacyjnej dokumentu z 1215 r. Za jego pontyfikatu powstało kilka nowych parafii, a cystersi oliwscy pomiędzy 1207 a 1220 r założyli swój żeński klasztor w Zamowcu. Według J. Długosza pochowano go w katedrze włocławskiej w dniu 15 III. Ponieważ następca Michał objął biskupstwo kujawskie przed 5 VIII 1222, to Barto zmarł, uznając wiarygodność Długosza, krótko przed 15 III 1221 r. lub przed 15 III 1222 r.
Catalogus episcoporum Vladislaviensium, wyd. W. Kętrzyński, [w:] Monumenta Poloniae Historia, t. 4, Lwów 1884, s. 26; Damalewicz S., Vitae Vladislaviensium Episcoporum iussu et authoritate Illustriss et Reverendiss Domini D. Matthiae Lubieński nunc Episcopi Vladislavien et Pomeraniae, Cracoviae 1642, s. 156-161; Dlugosii J., Annales seu cronicae icliti Regni Poloniae, lib. V-VI, Varsaviae 1973; tenze, Catalogus episcoporum Vladislaviensium, wyd. I. Polkowski i Z. Pauli, [w:] tychże, Opera omnia, t. 1, Cracovia 1887, s. 526; Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku, wyd. B. Ulanowski, Archiwum Komisji Historycznej, t. 4, Kraków 1888, s. 120-121, nr 7, s. 134-135; Kodeks Dyplomatyczny Polski, t. 3, wyd. J. Bartoszewicz, Warszawa 1858, nr 7; Kodeks Dyplomatyczny Śląska, wyd. K. Maleczyński, 1. 2, Wrocław 1959, nr 220, Zbiór ogólny przywilejów i spominków mazowieckich, wyd. J.K. Kochanowski, L. 1, Warszawa 1919, nr 123, 183, 202, 206, 208; Bogucki A., Przynależność administracyjna Kujaw w XI i XII wieku, [w:] Stolica i region, s. 16; Deptuła C., Kościół Płocki w wieku XII. Studia Płockie", t. 3, 1975, s. 75; tenże, Płock kościelny progu reform XIII wieku. Biskup Lapus i jego czasy, Roczniki Humanistyczne", t. 21, 1973, z. 2, s. 78; Dobosz J., Monarcha i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku, Poznań 2002; Góralski W., Kapituła katedralna w Płocku. XII-XVI w. Studium z dziejów organizacji prawnej kapituł polskich, Płock 1979, s. 56) Karczewski D., Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie do początku XVI wieku, Inowrocław 2001, s. 109, 123, 139; tenże, Studia nad trzynastowiecznymi dokumentami klasztoru norbertanek w Strzelnie, „Studia Źródł.", t. 37, 2000, s. 114-116; Kozłowska- Budkowa Z., Barto (Barta), [w:] PSB, t. 1, Kraków 1935, s. 319; Kriedte P., Die Herschaft der Bischöfe von Wloclawek In Pommerellen von den Anfängen bis zum Jahre 1409, Göttingen 1977; Kujawski W., Włocławek stolica biskupstwa, [w:] Włocławek, t. 1; Librowski S., Wizytacje diecezji włocławskiej, cz. 1. Wizytacje diecezji kujawskiej i pomorskiej, z. 2, „Arch. Bibl. Muz.", t. 10, 1965, s. 104-106 (bibliografia); Maciejewski J., Episkopat polski doby dzielnicowej 1180-1320, Kraków-Bydgoszcz 2003, s. 263; tenże, Uwagi o tytulaturze biskupów włocławskich do początków XIV w., „Nasza Przeszłość", t. 79, 1993, s. 93; Nitecki P., Biskupi, s. 25; Pakulski J., Średniowieczne pieczęcie biskupów i kapituły włocławskiej oraz ich symbolika, [w:] Religijność na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w czasach staropolskich, Włocławek 2003, s. 48; Piekosiński F., Pieczęcie polskie wieków średnich. I: Doba piastowska, Kraków 1899, s. 56; tenże, Pieczęcie polskie wieków średnich doby. piastowskiej. Uzupełnienie, „Herold Polski", 1906, s. 7; Rajman J., Norbertanie polscy w XII wieku. Możni wobec ordinis novi, Społ. Polski Śred.", t. 7, 1996, s. 84; Silnicki T., Dzieje i ustrój kościoła katolickiego na Śląsku do końca w. XIV, Warszawa 1953, s. 108.
Jan Pakulski