Bp Antoni Kazimierz Ostrowski

Z jakichś względów w niezwykle krótkim czasie dane było A.K. Ostrowskiemu dopełnić formację filozoficzno-teologiczną i zostać dopuszczonym do święceń wyższych, które przyjął - wszystkie tak samo w Warszawie - zaraz w roku następnym (subdiakonat - 26 V 1736 r., diakonat 10 VI tr., natomiast data dzienna prezbiteratu nie jest aktualnie znana), przez posługę tegoż bpa F.A. Kobielskiego.

Dzięki protekcji misjonarzy-lazarystów z ich warszawskiego domu Antoni Kazimierz Ostrowski został przyjęty jako neoprezbiter na dwór ordynariusza krakowskiego Jana Aleksandra Lipskiego, który dostrzegł w nim zdolności natury administracyjnej, powierzając mu szeroki zakres spraw związanych z zarządem dóbr biskupich, na której to posadzie przyszły bp miał wykazać (mimo młodego wieku) znaczną obrotność. Obdarzony w roku 1737 purpurą kardynalską J.A. Lipski wykorzystywał zdolnego współpracownika również do rozmaitych misji publicznych, która to różnorodna aktywność nie pozostała bez wynagrodzenia, bowiem ordynariusz krakowski wystarał się dlań o kanonikat katedralny w diecezji łuckiej (1736), której poprzednio był pasterzem, oraz o probostwa w Goszczynie i Mniszewie (1737), do których po dwóch latach doszła także posażna parafia w Stopnicy (Stobnicy) na Sandomierszczyźnie (1739). Młody duchowny został również kanonikiem królewskiej kolegiaty w Warszawie, jak też członkiem kapituły katedralnej w Poznaniu, w której był instalowany 20 X 1738 r.- w wieku 25 lat.

Zasadniczym terenem aktywności późniejszego biskupa nadal niemniej pozostawał Kraków, co nie uległo zmianie i po śmierci w 1746 r. kardynała Jana Aleksandra Lipskiego, jako że następca tego - Andrzej Stanisław Załuski - zatrzymał A.K. Ostrowskiego u swego boku, zyskując w nim jednego z naj- bliższych współpracowników, a wręcz powiernika. Znalazło to wyraz m.in. w promowaniu go zaraz w roku 1747 do grona kapituły katedralnej na Wawelu (instalował się 1 VII tr.), z ramienia której zasiadał w latach 1747-1748 jako deputat w Trybunale Koronnym, pozostając zarazem jego sekretarzem do spraw duchowych, natomiast w 1750 r. postąpił w kapitule krakowskiej na prałaturę kanclerza. Także na rodzinnym Mazowszu pozyskiwał kolejne beneficja i prebendy, zostając proboszczem w Gar- wolinie i Matwach (1743), a następnie w Grójcu (1746); jeszcze natomiast w 1743 r. został koadiutorem kustosza w kapitule kolegiackiej św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Rzeczoną kustodię objął w 1750 r. w którym to samym roku ordynariusz loci Teodor Kazimierz Czartoryski, bp poznański, powołał A.K. Ostrowskiego na oficjała generalnego w archidiakonacie warszawskim, w związku z czym ów przeniósł się już na stałe do Warszawy. W latach 1751-1752 powtórnie zasiadał w Trybunale Koronnym z ramienia kapituły katedralnej z Wawelu, natomiast ze strony Akademii Krakowskiej uzyskał 3 XI 1752 r. doktorat obojga praw.

Fakt ów pozostawał w bezpośrednim związku z nominacją, jakiej król August III udzielił Antoniemu Kazimierzowi Ostrowskiemu podczas sejmu grodzieńskiego 1752 r. (obradował od 2 do 26 X). desygnując go na wakujące po śmierci Józefa Dominika Puzyny biskupstwo inflanckie (suplika w tej materii została wystosowana do Stolicy Apostolskiej 9 XII tr.). Po procesie informacyjnym, przeprowadzonym przed nuncjuszem Alberico Archinto, papież Benedykt XIV prekonizował 9 IV 1753 r. czterdziestoletniego duchownego pasterzem na wpoły tytularnej diecezji inflanckiej, natomiast 2 VI tr. odbyła się w kościele parafialnym w stanowiącej ośrodek rozległych dóbr pasterzy Kościoła krakowskiego Iłży konsekracja nominata, dopełniona właśnie przez ordynariusza loci Andrzeja Stanisława Załuskiego (wespół z biskupem chełmińskim Wojciechem Stanisławem Leskim oraz sufraganem płockim Marcinem Załuskim, bratem głównego konsekratora). 18 XI 1753 r. Antoni Kazimierz Ostrowski ogłosił inauguracyjny list pasterski, przed którą to datą dokonał też formalnego objęcia rządów w biskupstwie inflanckim, po czym w roku kolejnym przybył na krótko do pozostałego w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów skrawka Inflant, aby dopełnić ingresu, natomiast bieżący zarząd spraw diecezjalnych zdał na kanonika Jakuba Sztoltmana, który wyręczał go także w przeprowadzaniu kanoniczych wizytacji. Samemu nadal rezydował przeważnie w Warszawie, gdzie - mimo swego włączenia do grona episkopatu wciąż piastował godność kustosza miejscowej kolegiaty, podobnie jak zdołał zachować pozostałe posiadane beneficja i prebendy, do których doszło mu jeszcze probostwo rzeczyckie w polskich Inflantach (17 XII 1753).

Zarówno jednak z racji regionu pochodzenia, jak i obszarów dotychczasowej aktywności, A.K. Ostrowski nie czuł się bliżej związany z owym północnym skrawkiem ówczesnego państwa polsko-litewskiego, traktując uzyskaną godność bpa inflanckiego jedynie jako krok ku dalszym awansom na szczeblach kościelnej hierarchii. Już 6 V 1758 r. uzyskał królewską nominację na koadiutora z prawem następstwa przy 76-letnim ordynariuszu włocławskim Antonim Sebastianie Dembowskim, który w związku z tym faktem zanotował w prowadzonym diariuszu, iż „Król Jegomość dał mi coadiutora na biskupstwo kujawskie proprio motu, Jmci xiędza Antoniego Ostrowskiego, biskupa inflantskiego - mimo innych concurrentów, którzy o beneplacitum Króla Jegomości sollicitowali". Stosowna aprobata ze strony Stolicy Apostolskiej nastąpiła 2 X 1758 r., co jednak nie oznaczało rozwiązania więzi kanonicznej, łączącej 45-letniego hierarchę z diecezją inflancką, podobnie jak pozostawiono mu nadal prałatury kanclerza w krakowskiej kapitule katedralnej oraz kustosza w warszawskiej kapitule kolegiackiej. Objęcia koadiutorii włocławskiej per procura Antoni Kazimierz Ostrowski dokonał 20 VIII 1759 r. za pośrednictwem archidiakona pomorskiego Cypriana Kazimierza Wolickiego (późniejszego bpa sufragana), natomiast w kilka miesięcy później osobiście zjawił się w granicach swej przyszłej diecezji, występując 2 II 1760 r. w Smardzewicach w charakterze współkonsekratora powołanego na sufraganię włocławską Jana Dembowskiego (młodszego brata ordynariusza loci), a po trzech kolejnych miesiącach uzyskując 2 V tr. władzę delegowaną w tymże Kościele partykularnym (natomiast 24 VI tr. oddane mu zostały również biskupie dobra stołowe, z których miał wypłacać A.S. Dembowskiemu stały czynsz). Bezpośrednio po tym przystąpił do przeprowadzenia wizytacji świątyni katedralnej (dekretem z 10 X 1760 r. zobowiązał tamtejszą kapitułę do większej troski o podlegający jej szpital św. Witalisa we Włocławku, w tym do odzyskania jego sum fundacyjnych), a następnie kolegiaty w Kruszwicy oraz konwentu klarysek w Bydgoszczy (z podejmowanych czynności zdawał na bieżąco raporty rezydującemu poza diecezją ordynariuszowi).

Pełnoprawnym pasterzem Kościoła włocławskiego A.K. Ostrowski został z dniem śmierci Antoniego Sebastiana Dembowskiego, zmarłego 17 IX 1763 r.. zasiadając odtąd przez niemal czternaście lat na stolicy biskupiej we Włocławku. Na tym stanowisku uporządkował, rozbudował kancelarię, zapoczątkował nowy sposób prowadzenia akt, do dokumentów urzędowych zaczął wprowadzać język polski. W roku 1765 przeprowadził pomiar wszystkich dóbr biskupich oraz rewizję uprawnień posiadaczy (dzierżawców) i powinności poddanych" (H. Dymnicka-Wołoszyńska). Gruntownie odrestaurował i zarazem przebudował zamek (pałac) biskupi we Włocławku, podobnie jak jego staraniem powstała w 1775 r. w stolicy diecezji czteroklasowa szkoła, przygotowująca kandydatów do miejscowego seminarium duchownego, której to roli nie spełniała już dotychczasowa szkoła katedralna. Rok wcześniej powołał komisję do zbadania uposażenia włocławskiego kościoła św. Wojciecha (1774), zaś u samego końca swych rządów dekretem z 19 II 1777 r. zniósł wszystkie ciążące na mieszczanach Włocławka długi, a to wobec postępującego zubożenia stanu mieszczańskiego i zmniejszania się jego liczebności. Z tym również wiązało się połączenie w jedno bractwo funkcjonujących dotychczas odrębnie włocławskich bractw: literackiego, strzeleckiego oraz piwowarów, co nastąpiło na mocy przywileju A.K. Ostrowskiego z 19 XII 1764 r.

Wspomagany w posłudze przez sufragana Jana Dembowskiego, doprowadził do utworzenia w roku 1766 drugiej sufraganii, okręgowej, dla pomorskiej części powierzonego mu biskupstwa (sufragania pomorska), na którą wprowadził wpierw Cypriana Kazimierza Wolickiego (stryja przyszłego arcybiskupa gnieźnieńskiego i poznańskiego Teofila Wolickiego) i 15 VI tr. udzielił mu w Wolborzu sakry, a po jego śmierci w roku 1775 (16 V) Macieja Grzegorza Garnysza (konsekrowany przezeń 3 III 1776 r. także w Wolborzu), do którego późniejszej promocji na biskupstwo chełmskie istotnie się przyczynił (już jako prymas). W latach siedemdziesiątych XVIII w. Antoniemu Kazimierzowi Ostrowskiemu, jako ordynariuszowi loci, przyszło też zająć się gorszą cym sporem o prepozyturę norbertańską w Strzelnie (wówczas w granicach diecezji włocławskiej), gdzie doszło do długotrwałego konfliktu pomiędzy oskarżanym o nadużycia i złe prowadzenie się prepozytem-infułatem Janem Chryzantem (Hroznatą) Rakowskim, przedtem przeorem witowskim, a częścią zakonnic (norbertanek) na czele z przeoryszą Anna Teresa Marchocką, dążących do przeprowadzenia zmiany na godności prepozyta strzeleńskiego. Sprawa ta oparła się o nuncjaturę apostolską w Warszawie i znalazła finał dopiero za następcy A.K. Ostrowskiego, biskupa Józefa Ignacego Rybińskiego, którego tamten przybrał jeszcze w roku 1773 na swego koadiutora (potwierdzenie ze strony Stolicy Apostolskiej nastąpiło 28 II 1774 r.) i 22 V 1774 r. w kolegiacie w Wolborzu udzielił mu święceń biskupich (w półtora roku później, 5 XI 1775 r., w tej samej świątyni ordynariusz włocławski konsekrował koadiutora kamienieckiego Jana Józefa Dembowskiego).

Po wyborze na tron polski Stanisława Augusta bp Antoni Kazimierz Ostrowski znalazł się w gronie jego bliskich współpracowników, popierając linię polityczną nowego monarchy (jako delegowany po temu komisarz odebrał wiosną 1765 r. przysięgę na wierność nowemu władcy od miast pruskich: Gdańska, Elbląga i Torunia), co nagrodzone zostało przez tego wpierw Orderem św. Stanisława (natomiast Order Orła Białego otrzymał jeszcze od króla Augusta III-3 VIII 1758 r.), a następnie desygnacją na zwolnione w związku ze zgonem prymasa Gabriela Jana Podoskiego arcybiskupstwo gnieźnieńskie. Stosowna suplika królewska w owej materii nosiła datę 19 IV 1777 r., natomiast już z 20 V tr. pochodzi brewe papieskie, w którym zawarta została decyzja Piusa VI, przeznaczająca A.K. Ostrowskiemu administrację wakującej archidiecezji. Ostatecznie 23 VI 1777 r. wystawiona została bulla prekonizacyjna, mocą której nastąpiło przeniesienie 64-let- niego hierarchy z biskupstwa włocławskiego na stolicę prymasowską w Gnieźnie, co wiązało się zarazem ze złożeniem przez zainteresowanego dotychczas jeszcze zachowanych przezeń beneficjów i prebend (z wyjątkiem kustodii warszawskiej). wszakże zostało mu to zrekompensowane oddaniem w komendę zwolnionych przez śmierć poprzedniego prymasa opactw w Tyńcu (benedyktynów) i w Lądzie (cystersów). Uroczysty ingres do archikatedry gnieźnieńskiej nowy metropolita odbył 23 VII 1778 r., po którym to fakcie powrócił do Warszawy, gdzie - naprzemiennie z prymasowskimi Skierniewicami (odrestaurował tam rezydencję arcybiskupią oraz ufundował nową świątynię parafialną w stylu klasycystycznym) - zwykł nadal zamieszkiwać, oddając się w pierwszej kolejności sprawom życia politycznego. Nie zaniedbywał jednak i materii kościelnej, inicjując zarówno wizytację generalną archidiecezji gnieźnieńskiej, jak też podejmując kosztowną restaurację bazyliki metropolitalnej w Gnieźnie, obok której wzniósł nowy gmach seminarium duchownego (budowę ukończono w 1782 r.), a z kolei w Łowiczu fundując dom księży emerytów. Doprowadził także do erygowania w 1781 r. drugiej stałej sufraganii w strukturach powierzonego mu Kościoła partykularnego, mianowicie łowickiej, zabiegając o nią nie tylko ze względu na swe zaabsorbowanie sprawami publicznymi, ale także na podupadające zdrowie.

Już też w czerwcu roku 1782 wyruszył do kurortu Altwasser (Stara Woda) na pruskim Śląsku, a z kolei jesienią do Frankfurtu nad Menem, natomiast wiosną 1783 r. do Spaa, skąd jesienią tr. powrócił do Frankfurtu. Wszędzie tam szukał sposobów dla po ratowania gasnących sił, z którą to myślą na wiosnę 1784 r. udał się z kolei do Paryża, podejmując różne formy kuracji i korzystając tam z opieki najlepszych medyków. Wszystko to okazało się jednak bezskuteczne i 26 VIII 1784 r. w stolicy Królestwa Francji nastąpił zgon 71-letniego prymasa. Zgodnie z wyra- żoną przed śmiercią ostatnią wolą jego ciało pochowano w paryskim kościele św. Ludwika na Wyspie (St. Louis-en-l'llê), natomiast do kraju sprowadzono samo tylko serce i złożono 5 XI 1784 r. w ufundowanej przezeń świątyni parafialnej św. Jakuba Apostoła w prymasowskich Skierniewicach, gdzie hierarcha ten za życia przygotował sobie okazały monument sepulkralny, wykonany przez włoskiego rzeźbiarza Jakuba (Giacomo) Monaldiego.