bp Andrzej Lipski

h. Grabie (1572-1631), kanclerz wielki koronny, biskup łucki, kujawski, krakowski.

Urodził się w 1572 r. w Rzeplinie, jako jeden z sześciorga dzieci protestanckiego małżeństwa Jana i Anny z d. Rzeplińskiej h. Ostoja. Oprócz trzech sióstr Anny, Doroty i Zofii miał dwóch braci - Jana, sędziego ziemskiego belskiego, i Adama, chorążego bełskiego i starostę tarnogórskiego. Po ukończeniu nauki w polskich szkołach, już jako dwudziestoletni młodzieniec, udał się na studia prawnicze do Strasburga, a następnie do Heidelbergu (1593). Będąc jeszcze w Strasburgu, ogłosił swoją pierwszą pracę pt. Disputatio de defensione. Protestanckie ideały wyniesione z domu rodzinnego nie były dla A. Lipskiego chyba zbyt atrakcyjne, bowiem po powrocie do kraju przeszedł na katolicyzm, a nawet zdecydował się na obranie kariery duchownej. Pierwsze, niższe święcenia otrzymał przed 1600 r. Wcześniej, bo w 1595 r., przyjęty został do kancelarii królewskiej i tu wykazał duże zaangażowanie w pracy, za co w 1601 r. awansował na sekretarza królewskiego. W 1602 r. ogłosił rozprawę Practicarum (uzupełnioną 1619), w której zajął się praktykami sądów asesorskich. Mając święcenia kapłańskie A. Lipski doprowadził do wygnania z rodzinnego Rzeplina ministra kalwińskiego, sam zaś został tu plebanem katolickim. W tym czasie otrzymał scholasterię płocką. potem kanonię krakowską (1603), a w 1605 r. kustodię gnieźnieńską. W latach 1603-1605 przebywał w Rzymie. Tam otrzymał wyższe święcenia kapłańskie i kontynuował studia prawnicze, które zaowocowały uzyskaniem (14 IV 1605) tytułu doktora prawa rzymskiego i kanonicznego.

Po powrocie do Polski z ramienia kapituły krakowskiej uczestniczył w synodzie prowincjalnym w Piotrkowie (1607). W 1612 r., nie będąc już plebanem w Rzeplinie, otrzymał scholasterię krakowską, a w 1614 r. kanonię sandomierską. Niechętne początkowo nastawienie dworu do kanonika Lipskiego, powoli ustępowało, a dzięki religijności i znajomości prawa zyskał sobie nawet poparcie królowej. Nie cieszył się też zbytnią sympatią jemu współczesnych, ale dostrzegano jego uzdolnienia, a obaj podkanclerzowie koronni - Jan Tarnowski i Piotr Tylicki-angażowali go w swoich kancelariach.

Po śmierci biskupa krakowskiego P. Tylickiego obrano A. Lipskiego, wówczas kanclerza zmarłego biskupa, administratorem tej diecezji, jednak na krótko, bo już w 1616 r. został nominatem biskupstwa łuckiego, którą to godność zatwierdził papież Paweł V w 1617 r. Jeszcze w 1616 r. A. Lipski opublikował rozprawę pt. Ducas questionum, dzięki której zyskał uznanie wśród współczesnych oraz zapewne ułatwił sobie dalszą karierę. Przeciwstawiał się w niej konfederacji warszawskiej, która ustalała pełną tolerancję religijną niezależnie od przynależności stanowej, reprezentował tu silne tendencje kontrreformatorskie i bronił praw duchowieństwa do sądów duchownych i praw do dziesięcin.

W czasie wyprawy na Moskwę, w latach 1617- 1618, dowodzonej przez hetmana Karola Chodkiewicza, A. Lipski był przy boku królewicza Władysława jako jego komisarz. Wtedy to (1618) doszła do niego wiadomość o mianowaniu na podkanclerzego koronnego, którą to godność objął oficjalnie 23 III 1618 r. Piastując to wysokie stanowisko państwowe, był A. Lipski ortodoksyjnym zwolennikiem polityki królewskiej. Już jako podkanclerzy koronny opowiedział się za udzieleniem pomocy arcyksięciowi Karolowi Habsburgowi, biskupowi wrocławskiemu, w opanowaniu powstania popart plan wysłania do Nysy królewicza Władysława (prosił o to bp Karol, chcąc w ten sposób rozpocząć współudział Polski w walce przeciw protestantom śląskim); sugerował wysłanie oddziałów lisowczyków na pomoc cesarzowi. Gdy na dwór królewski dotarła wieść o pogromie wojsk polskich i śmierci (6 XI 1620) hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego pod Cecorą, A. Lipski - jako jeden z tych, którzy sprzyjali polskiej ekspansji w Mołdawii i który poparł wkroczenie tam wojska polskiego - w żarliwej mowie sejmowej bronił zarówno króla, jak i nieżyjącego hetmana Żółkiewskiego jako tych, którzy doprowadzili do tej wyprawy.

Być może nie przysporzył sobie A. Lipski sympatii swoim stosunkiem do szlachty, gdyż uważał, że nie należy zbytnio się z nią liczyć, a wręcz przeciwnie-traktować trzeba ją dość ostro. Jako znawca prawa dostrzegał ułomność polskiego parlamentaryzmu, ubolewał nad opieszałym i nieskutecznym wykonywaniem uchwał sejmowych, dążył do zwiększenia zasobności skarbu koronnego (cło na towary eksportowe). Jeszcze za życia kanclerza Żółkiewskiego próbował A. Lipski przejąć niektóre ważniejsze sprawy państwowe, przez co naraził się także sekretarzowi koronnemu Jakubowi Zadzikowi, lecz dopiero tragiczna śmierć hetmana Żółkiewskiego otworzyła przed nim nowe perspektywy. W końcu 1620 r. sejm powierzył A. Lipskiemu pieczęć wielką koronną. Piastował tę godność do 1625 r. Wtedy to na sejmie złożył pieczęć, bowiem wcześniej (pocz. 1623) otrzymał nominację na biskupstwo kujawskie, zatwierdzoną przez papieża Urbana VIII w listopadzie tego roku.

Ogrom zajęć w kancelarii królewskiej nie sprzyjał co prawda pełnemu angażowaniu się A. Lipskiego w sprawy diecezji, lecz i tej powinności nie zaniedbywał. Będąc jeszcze biskupem łuckim, ufundował sufraganię łucką, zwołał (1612) synod diecezjalny. Podobnie w diecezji kujawskiej: odprawił synod diecezjalny (1628), wizytował klasztory, dla katedry włocławskiej ufundował m.in. obrazy z historią życia Matki Bożej. Osadził również we Włocławku oo. reformatów oraz zbudował w Choczu koło Pleszewa okazały barokowy kościół kolegiacki i, także dla reformatów, klasztor wraz z kościołem. Otaczał opieką zakon jezuitów, zwalczał heretyków.

W 1630 r. objął A. Lipski biskupstwo krakowskie, po uprzednim odrzuceniu propozycji objęcia godności prymasa po Henryku Firleju; nadal uczestniczył czynnie w życiu politycznym państwa, brał udział w posiedzeniach sejmu, opowiedział się za elekcją Jana Kazimierza; rozpoczął przebudowę kaplicy Świętych Mateusza i Macieja na Wawelu (tego dzieła dokończyli jego następcy).

Biskup Lipski pozostawił ogromny majątek, który zgodnie z jego wolą przekazano królowi i członkom rodziny, część na cele dobroczynne i na wykup więźniów z niewoli tatarskiej-najmniej otrzymali krewni.

Zmarł 4 IX 1631 r. w Warszawie. Pochowany został na Wawelu, w kaplicy świętych Mateusza i Macieja.