Bp Adam Stanisław Grabowski

h. Zbiświcz, (1698-1766), biskup chełmiński, kujawsko-pomorski (włocławski) i warmiński; polityk i dyplomata

Urodził się 3 IX 1698 r. w Grabowie (pow. człuchowski), w rodzinie Andrzeja Teodora, sędziego ziemi człuchowskiej, późniejszego kasztelana chełmińskiego, i Barbary Zofii Kleistówny, luteranki.

Uczył się w kolegium jezuitów w Chojnicach i Toruniu. Posługiwał się kilkoma językami, bowiem z domu rodzinnego wyniósł znajomość polskiego i niemieckiego, a później nauczył się francuskiego. Ojciec widział go w roli prawnika, na jego też życzenie Adam udał się na studia prawnicze do Rzymu, z których powrócił ok. 1720 r. Występował jako pisarz grodzki pomorski, m.in. w Kościerzynie i Skarszewach. Po zmianie wojewody pomorskiego przestał pełnić ten urząd i wrócił do domu.

Około 1725 r. zdecydował się na przyjęcie niższych święceń, a następnie udał się do Warszawy na dwór ówczesnego podkanclerza koronnego J.A. Lipskiego (późniejszy biskup i kardynał). Wkrótce król August II docenił jego zdolności i systematyczność w pracy kancelaryjnej (połączoną ze znajomością języka niemieckiego) do tego stopnia, że stał się bliskim współpracownikiem króla, a nawet faworytem.

Postępując na drodze powołania kapłańskiego, 26 XI 1730 r. przyjął święcenia kapłańskie. Dzięki protekcji króla i kanclerza Lipskiego, w l. 1730-1732 uzyskał intratne beneficja: kanonie Iwowską i włocławską, dziekanie chełmińską oraz probostwa w Jaworowie, Skarszewach i Tujce.

Na sufragana poznańskiego przedstawił go król August II w 1732 r., co potwierdził papież Klemens XII, mianując go 17 IV 1733 r. biskupem tytularnym Nikopolis i sufraganem poznańskim. Święcenia biskupie przyjął 18 VII 1733 r. w Warszawie. W tym samym roku biskup poznański mianował go oficjałem i kanonikiem poznańskim, a prymas T. Potocki kanonikiem gnieźnieńskim.

Po śmierci króla Augusta II, wraz z biskupami Lipskim i Hozjuszem, poparł wybór Augusta III a w 1734 r. wziął udział w jego koronacji w Krakowie, za co otrzymał prezentację królewską na biskupstwa chełmińskie i pomezańskie. W tym też czasie udał się do Prus, podejmując misję pozyskania szlachty pruskiej dla nowego władcy.

Z polecenia Augusta III został skierowany z misją dyplomatyczną do Rzymu. Jej celem było złożenie uszanowania papieżowi Klemensowi XII, a następnie uzyskanie aprobaty papieskiej dla Wettyna jako prawowitego króla Polski. Trudność tej misji polegała na tym, że równocześnie Stanisław Leszczyński wysłał swojego przedstawiciela, w osobie J.A. Załuskiego, w celu zanegowania elekcji i uzyskania pomyślnych decyzji papieskich dla swojej osoby. Ostatecznie jednak to misja Grabowskiego przyniosła sukces. Przy okazji pobytu w Wiecznym Mieście uzyskał dla siebie zatwierdzenie papieskie na biskupstwo chełmińskie (27 IX 1736).

W Rzymie przebywał jeszcze rok, bo dopiero w 1737 r. udał się w drogę powrotną do Polski. W tym czasie kapituła chełmińska przyjęła bullę papieską i przeprowadziła jego elekcję. Dopełnieniem objęcia diecezji był ingres do katedry, który odbył osobiście w 1738 r. Jednak obowiązki państwowe nie pozwalały mu na rezydowanie na terenie diecezji, niewiele też zajmował się sprawami tej diecezji.

Na biskupstwo kujawsko-pomorskie został przedstawiony przez Augusta III, w ramach przesunięć biskupów po śmierci prymasa Potockiego w grudniu 1738 r. Potwierdzenie papieskie nastąpiło 22 IV 1739 r., a wybór przez kapitułę włocławską 6 VIII 1739 r. Rządy w diecezji objął przez swojego pełnomocnika 22 X 1739 r. Zajęty sprawami politycznymi w Warszawie, nie odbył ingresu do katedry we Włocławku i w nim nie przebywał. Diecezją kierował przez swoich sufraganów, najpierw: A. Działyńskiego, pełniącego również urząd oficjała generalnego, a po jego śmierci w 1739 r., przez F. Kanigowskiego, posiadającego tę samą władzę. Pierwszy raz przybył do Włocławka 29 III 1741 r., już jako nominat warmiński, a drugi, gdy zdawał rządy diecezją kapitule włocławskiej 18 XI 1741 r. Przy tej okazji obdarzył katedrę licznymi i bogatymi aparatami liturgicznymi, a kapitułę swoim portretem.

Jak z powyższego widać, bp Grabowski nie wpłynął w sposób zasadniczy ani na funkcjonowanie diecezji kujawsko-pomorskiej, ani nie doprowadził do powstania jakiś monumentalnych budowli. Niemniej jego zasługą dla Włocławka i diecezji było to, że czynnie działając w życiu społeczno-politycznym, rozsławiał swoje biskupstwo i jego stolicę.

W 1740 r. po śmierci biskupa warmińskiego i sambijskiego, zaczął się ubiegać o to biskupstwo. W kwietniu 1741 r. August III przedstawił go kapitule warmińskiej jako kandydata, która wybrała go na biskupa warmińskiego 14 IV tr., został potwierdzony przez papieża Benedykta XIV, a w dn. 18 IX tr. objął rządy w diecezji przez pełnomocnika. Nadal jednak rezydował w Warszawie. Ingres do katedry we Fromborku odbył 8 X tr. (wybito z tej okazji medal pamiątkowy).

Podobnie jak wcześniej we Włocławku, tak i na Warmii umiejętnie dobierał sobie współpracowników, którzy wyręczali go w zarządzie diecezją. Kierował nią przez swoich sufraganów, mających tytuł oficjała generalnego. Najpierw był to R. Łaszewski, a następnie, od 1748 r., S. Biegański (jego siostrzeniec), który zmarł w 1763 r.

W diecezji warmińskiej najwięcej uwagi poświęcał katedrze we Fromborku i kolegiacie w Dobrym Mieście, ufundował też kościoły we Franknowie i Buczku Wielkim. Odnowił pałac biskupi w Lidzbarku i wystawił nowy w Smolanach.

Jako władca księstwa warmińskiego odbywał sprawnie sądy. W 1748 r. na zjeździe delegatów miast księstwa w Dobrym Mieście obniżył podatki, a ustawą z 4 VII 1766 r. zreformował prawa dominium warmińskiego. Starał się naprawić stan gospodarczy Warmii, zniszczonej przez przemarsz wojsk w czasie wojny siedmioletniej (1756-1763). Sprawował mecenat nad artystami, którzy pracowali na terenie diecezji. Na jego polecenie J.F. Endersch sporządził w 1755 r. mapę diecezji warmińskiej.

Sam wykształcony, chętnie obcował z uczonymi, wiele czytał, prowadził ożywioną korespondencję i łożył na edukację, zwłaszcza młodzież zakonną wysyłał licznie na studia. W rezydencjach biskupich oraz w wielu kościołach na Warmii zostawił po sobie dary.

Niezależnie od pełnionych funkcji kościelnych był ciągle politykiem, oddanym dynastii saskiej. Jednak zaraz po wyborze Stanisława Augusta, w czasie elekcji po śmierci Augusta III, ogłosił list pasterski do duchowieństwa i zarządził dziękczynne nabożeństwo. Dzień koronacji obchodził uroczyście w Lidzbarku, a hołd królowi złożył w Warszawie 7 II 1765 r. Z urzędem ordynariusza diecezji związana była godność senatorska. Poczynając od 1738 r., uczestniczył jako senator w licznych sejmach i naradach senatu. Jako biskup warmiński był prezesem senatu pruskiego i brał udział w tamtejszych sejmikach. W 1740 r. przewodniczył obradom sejmu pod nieobecność prymasa. Pozyskany przez dwór pruski, w dn. 8 X 1744 r. przemawiał w sejmie przeciw zwiększeniu wojska, wskazując, że Polskę może ratować jedynie odnowienie dobrych relacji z sąsiadami.

Wydrukował kilka mów sejmowych, ingresowych i listów pasterskich. W 1752 r. ogłosił drukiem dzieło pt. Explication historique d'un Tableau en relief, w którym opracował starożytną płaskorzeźbę świętych Jana i Marka. W 1740 r. otrzymał od Augusta III Order Orla Białego. Schorowanemu już bp. Grabowskiemu, na życzenie króla, kapituła warmińska 15 X 1766 r. wybrała koadiutora w osobie Ignacego Krasickiego. Umarł w pałacu biskupim w Lidzbarku 15 XII 1766 r. Pogrzeb odbył się w katedrze we Fromborku 12 XI 1767 r. Serce jego przewieziono do grobów rodzinnych w klasztorze bernardynów w Zamartem. We Włocławku upamiętnia go portret olejny w siedzibie biskupiej.

Pozostawił po sobie archiwum obejmujące jednak tylko czasy jego rządów w diecezji warmińskiej, korespondencję zatrzymała przeważnie rodzina. Swoją bibliotekę przekazał w testamencie kanonikowi T. Szczepańskiemu, który później sprzedał ją biskupowi płockiemu M. Poniatowskiemu, a ten jako prezes Komisji Edukacji Narodowej podarował ją Akademii Krakowskiej.