Bp Franciszek Antoni Kobielski

Włocławski Słownik Biograficzny, pod red. S. Kunikowski, tom 9, s. 99-102.

(1679-1755), h. Poraj, bp sufragan oraz archidiakon włocławski, następnie bp ordynariusz kolejno: kamieniecki i łucki

 

Urodził się jesienią 1679 r. (ochrzczony 22 X) w Dziepułciu (par. Dmenin w ówczesnym archidiakonacie uniejowskim archidiecezji gnieźnieńskiej), położonym pomiędzy Radomskiem i Przedborzem, jako syn późniejszego łowczego rawskiego Mikołaja Stanisława Kobielskiego oraz jego trzeciej żony Teresy z Tarnowskich. Miał braci Samuela Stanisława (doszedł do urzędu stolnika sieradzkiego) i Jana, a także ss. Jadwige, Krystynę, Elżbietę oraz Annę, spośród których pierwsza wyszła za mąż wpierw za Gabriela Turskiego, a następnie. za Adama Wołłowicza, będąc matką późniejszego bpa Antoniego Erazma Wołłowicza i babką tak samo mającego należeć do grona episkopatu Feliksa Pawła Turskiego. Przeznaczony w młodości do stanu duchownego (tonsurę i święcenia niższe otrzymał w III 1701 r. w Łowiczu), Franciszek Antoni Kobielski kształcił się pod kierunkiem pijarów, zyskując po śmierci ojca w 1698 r. protekcję ze strony ówczesnego sufragana krakowskiego Stanisława Szembeka, który w 1700 r. został pasterzem diecezji włocławskiej (następnie prymasem). Zapewne dzięki jego poparciu otrzymał w IV 1705 r. kanonikat w kapitule kolegiackiej w Wiślicy oraz probostwo w Piaskach Wielkich, dopiero po tym przyjmując święcenia subdiakonatu (19 XII 1705), diakonatu (27 II 1706) oraz prezbiteratu (3 IV 1706).

Już jako kapłan wysłany został w 1707 r. do Rzymu, gdzie korzystając z trzyletniego stypendium (przedłużonego później o kolejny rok) z niegdysiejszej fundacji bpa krakowskiego Jakuba Zadzika-odbywał do 1711 r. studia w zakresie prawa kościelnego, których nie uwieńczył stopniem naukowym.

W trakcie trwania studiów rzymskich przyjęty na członka kapituły katedralnej w Krakowie na Wawelu (1708) oraz prymasowskiej kapituły kolegiackiej w Łowiczu (1709), po powrocie do kraju zrezygnował z kanonii wiślickiej i probostwa w Piaskach Wielkich, miast czego został w 1714 r. kan. kapituły metropolitalnej w Gnieźnie, a z kolei w 1717 r. prepozytem katedralnym krakowskim (wcześniej uzyskał również dziekanie kolegiaty w Warszawie, następnie też w Kielcach). Kilkukrotnie delegowany do Trybunału Koronnego, w 1720 r. sprawował obowiązki jego wiceprezydenta, będąc również deputatem kapituł gnieźnieńskiej i krakowskiej na sejmy Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Po śmierci w 1721 r. swego dotychczasowego protektora, prymasa Stanisława Szembeka, którego uroczystym pogrzebem w Gnieźnie przyszło mu się zająć, zyskał protekcję kuzyna zmarłego, bpa włocławskiego Krzysztofa Antoniego Szembeka On właśnie desygnował go na wakującą po śmierci Wojciecha Ignacego Bardzińskiego miejscową sufraganię, przedstawiając kandydaturę Stolicy Apostolskiej pismem z 8 XI 1723 r. Dopiero w rok później przeprowadzony został w XII 1724 r. proces informacyjny, a 23 VII 1725 r. nowy papież Benedykt XIII udzielił Franciszkowi Antoniemu Kobielskiemu prowizji na godność bpa tytularnego Antaeopolis.

Konsekracja elekta, dopełniona przez K.A. Szembeka (wg innych przez prymasa Teodora Andrzeja Potockiego), odbyła się przed 11 XI 1725 r. (od tego dnia prowadzona była przezeń księga czynności pontyfikalnych, zabrana później po przenosinach do Lucka) i została uczczona panegirykiem pt. Flos patrum, prae- sul rosens, antistes ad purpuras candidatus, ogłoszonym drukiem przez pijarów z kolegium warszawskiego. Wtedy również F.A. Kobielski wszedł do grona kagituły katedralnej we Włocławku (instalowany 9 y 1725 r. w osobie prokuratora, kan. Andrzeja Sokołowskiego), której w I 1726 r. został scholastykiem (na mocy instytucji z 24 XII 1725 r.), natomiast w XII 1732 r. archidiakonem. Ponadto od I 1726 r. posiadał probostwo w Gniewie na Pomorzu Gdańskim, niemniej szczególnie bliskie związki łączyły go nadal z diecezją krakowską, w której w tymże roku sprawował zastępczo obowiązki sufragana u boku miejscowego ordynariusza Konstantego Felicjana Szaniawskiego (niegdyś bpa włocławskiego). Tamże w Krakowie przyszło mu również czuwać nad przebiegiem uroczystości pogrzebowych Augusta II, Jana III i królowej Marii Kazimiery dn. 15 I 1734 r., jak również był współkoronatorem w katedrze na Wawelu nowego władcy Rzeczypospolitej - Augusta III (17 I 1734), zostając następnie kanclerzem, a zarazem spowiednikiem jego małżonki Marii Józefy Habsburżanki.

Od tego monarchy otrzymał wówczas obietnice promocji na wakujące biskupstwo chełmińskie, na które -po rywalizacji obu kandydatów wstąpił jednak dotychczasowy sufragan poznański Adam Stanisław Grabowski (26 IX 1736), podczas gdy F.A. Kobielski musiał zadowolić się uboższym biskupstwem kamienieckim, na które prowizji udzielił mu 19 XI 1736 papież Klemens XII. Kanoniczną zgodę na objęcie stolicy biskupiej w Kamieńcu Podolskim dotychczasowy sufragan włocławski wyraził 22 I 1737 r. we Włocławku, wykonując też wówczas - na ręce ordynariusza K.A. Szembeka - wymaganą przysięgę na wierność następcy św. Piotra, który ze swej strony zezwolił mu zachować nadal godność archidiakona włocławskiego przez okres pięciu lat. Już jednak na niedługo przed 4 IX 1737 r. nowy biskup kamieniecki zrezygnował z tej prałatury, nie okazując również woli dalszego wspomagania in pontificalibus (na co tak samo wyraził zgodę papież) pasterza diecezji włocławskiej, od którego to momentu kontakty F.A. Kobielskiego z włocławskim środowiskiem kościelny miały charakter wyłącznie sporadyczny. Jurysdykcję w powierzonym mu biskupstwie kresowym objął 17 II 1737 r. za pośrednictwem delegowanego po temu miejscowego archidiakona, natomiast ingres do katedry w Kamieńcu Podolskim odbył 8 XII tr. W czasie krótkich rządów w diecezji kamienieckiej lokalnym sprawom poświęcał niemało uwagi (m.in. w 1738 r. wydał list pasterski do duchowieństwa), jakkolwiek w dużo większej mierze absorbowały go wydarzenia życia politycznego kraju, w których aktywnie uczestniczył. Rychła translacja Franciszka Antoniego Kobielskiego z biskupstwa kamienieckiego na łuckie, postanowiona przez króla Augusta III jeszcze na przełomie lat 1738-1739, uzyskała 30 IX 1739 r. aprobatę ze strony papieża Klemensa XII. Na stolicy biskupiej w Łucku zasiadał przez ponad piętnaście lat, 3 VIII 1744 r. będąc przez króla Augusta III uhonorowanym w Warszawie insygniami Orderu Orła Białego. W okresie swego pasterzowania m.in. koronował 8 IX 1749 r. łaskami słynący obraz Matki Bożej Łuckiej w tamtejszej katedrze, osadził w Brahiłowie trynitarzy (1740), konsekrował kościół jezuitów w Winnicy (1741), jak też wydatnie przyczynił się do wzbogacenia wystroju świątyni kolegiackiej w Janowie Podlaskim, fundując przy niej dzwonnicę, a we wnętrzu czterdziestodwugłosowe organy, cztery ołtarze boczne oraz stalle kanonickie dla członków kapituły janowskiej. W tym też mieście najczęściej rezydował i tam zm. 27 I 1755 r., niedługo przedtem przybrawszy na koadiutora z prawem następstwa swego siostrzeńca Antoniego Erazma Wołłowicza, który -zostawszy kolejnym biskupem łuckim-sprawił wujowi we wnętrzu kolegiaty pw. Przenajświętszej Trójcy w Janowie Podlaskim okazały pomnik nagrobny (wraz z portretem), zaprojektowany przez wybitnego włoskiego architekta Franciszka Placidiego. W jej podziemiach, w dostępnej dla zwiedzających krypcie biskupiej pod prezbiterium, zachowała się ba- rokowa trumna F.A. Kobielskiego, na jubileusz dwustulecia diecezji podlaskiej w 2018 r. poddana (wraz z trzema innymi - biskupów A.E. Wołłowicza, AS. Naruszewicza i J. Twarowskiego-tam się znajdującymi) renowacji oraz konserwacji.

Chodyński S., Biskupi sufragani, nr 30, s. 69-70; Deputaci Trybunału Koronnego 1378-1794 Spis, t. 4-1701-1750, oprac. W. Bondyra, Warszawa 2017, s. 163, 209; Hewner K, Kolegiata śś. Piotra i Pawła w Kruszwicy Świadek dziewięciu stuleci, Kruszwica 1998, s. 79; Korytkowski J., Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od rok 1000 aż do dni naszych (podług źródeł archiwalnych), t. 2, Gniezno 1883, s. 261-263; t. 4, Gniezno 1883, s. 569, Katalog mikrofilmów Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, oprac. M. Dębowska, Kraków 2017, s. 283 (nr 2413), 284-285 (nr 2416-2427 i 2429), 287 (nr 2444), 288 (nr 2454), 511 (nr 4656), 522 (nr 4755-4756), 548 (nr 5002), 582 (nr 5234); Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705 2008, oprac. M. Męclewska, Warszawa 2008, s. 174 nr 256; Królik L., Kapituła kolegiacka w Warszawie do końca XVIII wieku, Warszawa 1990, s. 191 nr 103; tenże, Organizacja diecezji huckiej i brzeskiej od XVI do XVIII wieku, Lublin 1983 [Biały Dunajec-Ostróg 20172], passim; Librowski S., Kapitula katedralna włocławska. Zarys dziejów i organizacji, Włocławek 1949, s. 138-139; Łętowski L., Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. 3, Kraków 1852, s. 131-133; Mirończuk R., Janów Biskupi. Miasto rezydencjonalne biskupów tuckich (1465-1796) i podlaskich (1818- 1867), Kraków 2019, wg indeksu; Mucha J., Organizacja diecezji kamienieckiej do 1795 roku, „Rocz. Teol. Kanon." 1983, L. 30, z. 4, s. 105, nr 46; Necrologium episcoporum Poloniae, oprac. K.R. Prokop, Kraków 2021, s. 29, 225; Nitecki P., Biskupi, kol. 207; Nomenclator bibliographicus episcoporum Poloniae 1320-2020, oprac. K.R. Prokop, Kraków 2020, s. 218; Nowicki T., Słownik biograficzny rządców parafii archidiakonatu pomorskiego w XVIII wieku, Lublin 2003, s. 104-105; Polskie procesy informacyjne przed pro- wizjami biskupów i opatów w seriach: «Processus Consistoriales» i «Processus Datariae Archiwum Watykańskiego (1588-1906), oprac. W. Cichosz, H. Fokciński, U. Głowacka-Maksymiuk, M. Pukianiec, E. Reczek, K. Sadowska IT. Zdziech (Katalog mikrofilmów i zapisów cyfrowych Wykaz Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych w Rzymie i Punktu Konsultacyjnego w Warszawie), Warszawa 2015, s. 44 (nr 299), 46 (nr 337), 47 (nr 350); Prokop K.R., Bisku- pi kamienieccy od średniowiecza do współczesności. Szkice biograficzne, Biały Dunajec-Ostróg 2007, s. 278-287; tenże, Episcoporum Poloniae coetus. Szkice prozopograficzne z dziejów hierarchii kościelnej na ziemiach polskich w minionych stuleciach, Kraków 2017, s. 515-517; tenże, Nekropolie biskupie w nowożytnej Rzeczypospolitej (XVI-XVIII w.). Prawo- dawstwo Lokalizacja pochówków-Formy komemoracji, Kraków-Warszawa 2020, s. 109, 131; tenże, Rzymskokatoliccy biskupi ordynariusze diecezji na ziemiach ruskich dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów (do czasów I wojny światowej), Warszawa-Drohiczyn 2014, s. 211-214; tenże, Stolice tytularne biskupów Kościoła katolickiego wpisanych w dzieje ziem polskich (XIII w-2014 r.), Kraków 2014, s. 50, 244; tenże, Sylwetki biskupów tuckich, Biały Dunajec-Ostróg 2001, s. 151-156; [Pruszkowski J.], Janów Biskupi, czyli Podlaski, z dawnych i współczesnych źródeł, Kraków 1897, s. 77-85; Przybyszewski B., Katalog kanoników krakowskiej kapituły katedralnej w XVIII wieku, Kraków 2009, s. 73-74; Szczepaniak J., Duchowieństwo diecezji krakowskiej w XVIII wieku. Studium prozopograficzne, Kraków 2010, s. 611-612; tenże, Katalog duchowieństwa diecezjalnego zestawiony na podstawie krakowskich ksiąg święceń (1646-1789), t. 2, Kraków 2008, s. 481; tenże, Spis prałatów i kanoników kapituły katedralnej oraz kapituł kolegiackich diecezji krakowskiej (XVIII w.), Kraków 2008, s. 13, 16, 51; tenże, Spis prepozytów i plebanów diecezji krakowskiej (XVIII w.), Kraków 2008, s. 41, 103, 358, 360; Szczygielski W., Kobielski Franciszek Antoni h. Poraj (1679-1755), kolejno sufragan włocławski, biskup kamieniecki i łucki, w: PSB, t. 13, s. 146- 148; Szudrowicz A., Kapitula kruszwicka. W tysiąclecie powołania biskupstwa w Kruszwicy, Kruszwica-Bydgoszcz 2013, s. 194 nr 576; Turowicz A., Nagrobek biskupa Kobielskiego w Janowie Podlaskim. Nieznane dzieło Franciszka Placidiego, „Podlaski Kwartalnik Kulturalny" 2000, t. 13, nr 4, s. 5-14; Tylus S., Kobielski Franciszek Antoni biskup, ur. w 2. pol. XVII w. w Dziepulciu k. Radomska, zm. 2711755 w Janowie Podlaskim, kaznodzieja i działacz polityczny, w: EK, t. 9, kol. 220-221; Vademecum chronologiczno-bibliograficzne do badań nad hierarchią Kościoła w Polsce i na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, oprac. K.R. Prokop, Kraków 2018, s. 76 (nr 584), 192, 212, 218, 263 (nr XIV/41), 288 (nr XXVII/38), 336 (nr XLVII/21), 353, 391, 465, 497, 769; Wieteska J., Katalog patatów i kanoników prymasowskiej kapituły łowickiej od 1433 do 1970 r., Warszawa 1971, s. 94-95, 183. Źródło fotografii: fot. własna (epitafium w świątyni kolegiackiej w Janowie Podlaskim).

 

Krzysztof Rafał Prokop